II Fəsil: Oktyabr 1995-ci il, İstanbul
Məşhur aktyor Kamal Sunal Fəthullah Güləni İstanbulda yaşadığı Altunizadədə ziyarət edir. Sunal apardığı rolların əksinə, çox oxuyan, araşdıran və düşünən bir sənətçi idi. 12 sentyabr 1980-ci il çevrilişi ərəfəsində universitet təhsilini yarımçıq qoysa da, oxumaqdan əl çəkməmişdi. Mərmərə Universitetinin jurnalistika fakültəsinin Radio, Televiziya və Kino bölməsini bitirəndə 51 yaşı var idi. Güləni ziyarət etmədən əvvəl “Fəthullah Xocanı və məktəblərini araşdırdım” deməsinin səbəbi də bu idi. Sunal Gülənin ölkə daxilində və xaricində açılan məktəblərə ilham verdiyini bilirdi.
Kamal Sunal həmin gün Gülənlə söhbətində televiziyada ən çox filmi verilən sənətçi olmasına baxmayaraq, layiqincə qiymətləndirilmədiyindən şikayətlənərkən yarı zarafat, yarı ciddi: “Mən hər axşam mənəvi böhran keçirən Türk xalqını güldürərək sosial partlayışın qarşısını alıram. Dövlət mənə medal verməlidir”, – demişdi.
Gülənin Kamal Sunala rəğbətinin bir səbəbi də onun ailə dəyərlərinə bağlı bir sənətçi olması idi. Kamal Sunalın ailəsi sənətçilər arasında örnək göstərilən nadir ailələrdən biri idi. O, 1974-cü ildə Gül Sunalla ailə qurmuşdu. Gülənin fikrincə, sənətçilər həyat tərzi ilə də cəmiyyətə nümunə olmalıdırlar. Ona görə də, 1970-80-ci illər Türk kinosunda özünü göstərən əxlaqi aşınmanın təsirinə düşməyən Hülya Qoçigid (Hülya Koçyiğit),[1] Pərixan Savaş (Perihan Savaş) kimi sənətçilərə xüsusi dəyər verirdi. O illərdə adıçəkilən sənətçilər bu cür filmlərdə çəkilməkdən imtina etdikləri üçün öz sənətləri ilə məşğul ola bilmirdilər. Bunun üçün bir müddət musiqi təhsili alaraq, səhnələrə çıxıb mahnı oxumaq məcburiyyətində qalmışdılar.
1995-ci ildən etibarən, daha çox İstanbulda yaşayan Gülənin digər bir ziyarətçisi isə “Hürriyyət” qəzetinin baş yazarı Oqtay Ekşi (Oktay Ekşi) olur. Gülən Ekşi ilə “Hürriyyət” qəzetinin redaksiyasını ziyarət edərkən tanış olmuşdu.
Gülən 1996-cı il avqustun 16-da Ekşini həyat yoldaşı professor Aysel Ekşi ilə birlikdə şam yeməyinə dəvət edir. Həmin gün Gülənin iki başqa qonağı da var idi: kino sənətçisi Xalid Rəfiq (Halit Refik) və reklamçı Əli Saydam (Ali Saydam). Dəvətə Xalid Rəfiq xanımı Gülpəri Rəfiqlə (Gülperi Refik), Əli Saydam isə xanımı Gülçin Saydamla birlikdə gəlmişdi.
Yemək əsnasında Aysel Ekşi Gülənə o illərdə çox insanın zehnini qurcalayan müxtəlif suallar yönəldir. Xanım Ekşinin “İslamda dörd qadınla evlilik” mövzusunda verdiyi sualın cavabında Gülən İslamın müharibə kimi hallarda buna icazə verildiyini izah edir. Professor Ekşinin başqa bir sualı isə belə olur: “İran İslam inqilabına münasibətiniz necədir? Türkiyədə də buna bənzər bir inqilab ola bilərmi?” O illərdə belə məsələlər Türkiyənin gündəmində idi və “Türkiyə İran olmayacaq ki?” sualı insanları düşündürürdü. Hətta sui-qəsdlərə qurban gedən bəzi jurnalistlərin və ziyalıların yas mərasimində “Mollalar İrana!” kimi şüarlar da səsləndirilmişdi.
Rusiyanın paytaxtı Moskva daxil olmaqla dünyanın dörd bir yanında Türk məktəblərinin açılmasına baxmayaraq, İranda bunun mümkün olmamasını bildirən Gülən sözünə belə davam edir: “Əgər Türkiyədə İslamı yaşama iddiasında olan dindar insanlar İrana gedə bilmirsə, demək ki, Türkiyədə İrandakı kimi hadisələrin baş verməsi qeyri-mümkündür”.
1999-cu ilə qədər Güləni bir çox adam ziyarət edir. “Milliyyət” qəzetinin yazarı Yalçın Doğan Gülənin qonağı olarkən “Bu fəaliyyətləriniz sonradan siyasi hərəkata çevriləcəkmi?” sualını verir. Gülənin cavabı belə olur: “Siyasət xəyalıma gəlməyib, yuxuma belə girməyib. Mənim məqsədim yalnız Allahın rizasını qazanmaqdır”. Beləcə Gülən siyasəti əhəmiyyətsiz saymamaqla yanaşı, qayəsinin siyasəti düşünməsinə imkan vermədiyini vurğulayır.
Bu ziyafətlərdə Zəfər Mutlu (Zafer Mutlu), Güngör Mengi, Sami Kohen, Əli Kırca (Ali Kırca), Mehmet Əli Birand (Mehmet Ali Birand), Həsən Camal (Hasan Cemal), Murat Birsel, Tufan Türenç kimi türk mediasının demək olar, bütün məşhur jurnalistləri iştirak etmiş, Gülənlə görüşmüşdülər.
Gülənlə onu ziyarət edən sənətçilər, jurnalistlər və yazarlar arasındakı söhbətlərin əsas mövzularından biri ölkə xaricində açılan türk məktəbləri olurdu. Bu məktəbləri ürəkdən dəstəkləyənlərdən biri də “Axşam” qəzetinin yazarı Cənk Koray (Cenk Koray) idi. Qazaxıstana gedib türk məktəblərini gəzən Koray “Axşam” qəzetinin 16 may 1998-ci il buraxılışında yazırdı:
“Qazaxıstan öz müstəqilliyinə qovuşandan sonra xarici ölkələr bura axın etmişdir. Koreyalılar mis mədənlərində, amerikalılar neft yataqlarında, almanlar bank işində hegemonluğu ələ keçirib. Fəthullah Xoca isə ən önəmli mənbəyə – insana sahib çıxmışdır. Mis bir gün tükənə bilər, ancaq insan ən dəyərli sərmayə ünsürüdür. Əslində, Türkiyə dövlətinin vəzifəsini bir şəxs yerinə yetirmişdir”.
Moskva, Sankt-Peterburq və Türkmənistan Türk liseylərini də gəzən Cənk Koray 1996-cı ildə bir axşam Güləni ziyarət edir, oğlu Nihat təzəcə dünyasını dəyişmişdi. 19 yaşlı Nihad Koray (Nihat Koray) 31 avqust 1996-cı ilin axşamı bir gecə klubunda dostları ilə mübahisə etmiş və səhərə yaxın evə qayıdanda beyninə qan sızmışdı. Başını qapının şüşəsinə vurması nəticəsində şah damarı kəsilmiş, atasının qucağında həyata vida etmişdi. Çox sevdiyi oğlunun bu faciəvi ölümü Korayı dərindən sarsıtmışdı.[2] Buna görə də “diri-diri öldüm” deyirdi. O gün axşam salondakılardan biri Korayın oğlunun ölümündən bir həftə sonra yazdığı yazını xatırladır. Güləni və qonaqları ağladan bu yazıdan bəzi sətirlər:
Sizin heç diri-diri qolunuzu kəsdilərmi?... Biri iki barmağını iki gözünüzə basıb kor etdimi sizi?... İti bir bıçağı böyrəyinizə saplayıb 360 dərəcə döndərdilərmi?... Dəmir mil boğazınızdan girib boynunuzun ardından çıxdımı?... Bunların hamısı mənim başıma eyni anda gəldi. 19 il atalıq etməyə çalışdığım, Allahın əmanəti, canım, gülüm, həyatım, hər şeyim, həyat səbəbim, övladım, oğlum Nihad üç dəqiqə içində yox olası qollarım arasında canını tapşırdı. Heç nə edə bilmədim... Qan fışqırırdı, ümidlərim, gələcəyim, həyatım yerə tökülürdü. Ölüm mənə gəlməli idi, amma məni ölmədən öldürürdü...
Bu dövrdə Gülən İstanbulda böyük qəzetlərin redaksiyalarını ziyarət edib onların sahibləri, idarə heyəti və yazarları ilə daha yaxından tanış olurdu. 1995-ci ilin 18 oktyabrında “Milliyyət” qəzetinə ziyarətində qəzetin sahibi Aydın Doğanın da iştirak etdiyi görüşdə yazarlardan biri Gülənə deyir: “Bəziləri bizi müsəlman saymırlar. Hətta mürtədlikdə ittiham edənlər də var”. O vaxtlar cəmiyyətdə belə kəskin mübahisələrə rast gəlinirdi və bəzi yazarlar “mürtəd” olmaqda, yəni dindən çıxmaqda ittiham olunurdu. Gülən izah edir ki, heç kimin kəlmeyi-şəhadət gətirən, yəni “mən müsəlmanam” söyləyən bir insana mürtəd deməyə ixtiyarı yoxdur. Qəlbində zərrə qədər iman olan hər kəsin cənnətə gedəcəyi dinin bir həqiqətiydi çünki.
Gülənə görə, Türk toplumunda yenidən dirçəliş və oyanış baş verəcəksə, bunda sənətçilərin, yazarların və ziyalıların böyük rolu olacaqdı. Buna görə də tez-tez “İki insanla görüşmək istərdim: biri Əziz Nesin (Aziz Nesin), digəri isə Zəki Mürən (Zeki Müren)” deyirdi. Gülən “Cümhuriyyət” qəzetinin yazarı İlhan Səlcuqla (İlhan Selçuk) da görüşmək istəyirdi. İlhan Səlcuq görüşə razılıq versə də, görüş müxtəlif səbəblərdən baş tutmur.
Gülən Əziz Nesinin ölüm xəbərinə çox kədərlənmişdi. Gülənin bir neçə yaxını Nesini ölümündən əvvəl ziyarət etsə də, qarşılıqlı dialoq qurmaq mümkün olmamışdı. Gülən Nesinin ölüm xəbərini eşitdiyi gün “Kaş bir dəfə də ziyarət ediləydi” deyə təəssüflənmişdi.
Əziz Nesin Qadiri təriqətinə mənsub bir xanəgah şeyxinin oğlu idi. Uşaqlıq illərində ərəbcə təhsil almış və Qurani-Kərimi əzbərləyərək hafiz olmuşdu. “Atam öləndən sonra dindən soyudum” deyən Nesin “dinsiz” kimi tanınmasına baxmayaraq, insanların dinə olan ehtiyacını belə ifadə edirdi:
“Heç vaxt dinin əleyhinə olmamışam. Dinsizlik təbliğatı aparıb heç kimi dinsiz olmağa çağırmamışam. Çünki sosioloji aspektdən insanların inanmağa ehtiyacı var. Bir missioner qadın məni xristian etmək üçün aylarla çalışdı, amma xristian olmadım. Müsəlmanlığı tərk edib xristianlığı qəbul etmək gülünc olardı. Əgər bir dinə inanası olsaydım, müsəlman olaraq qalardım. Belə anlaşılır ki, insanların Allaha, cənnət və cəhənnəmə ehtiyacı var”.[3]
[2] Cənk Koray oğlunun ölümündən bir il sonra, 1997-ci ildə ona xitabən qələmə aldığı “Olmayana məktub” başlıqlı yazısında belə deyirdi: “Günlər keçir, aslanım. Sevirəm hər keçən dəqiqəni, çünki məni sənə yaxınlaşdırır. Əvvəllər necə kədərlənirdim, zaman keçir, bir gün gələcək səndən ayrılacağam deyə. Amma indi hər şey tərsinə döndü. Hər şeyə dözə bilir insan. Allah qullarına bu səbri verib. Ancaq bircə şeyə dözmək mümkün deyil – Sənin sevgindən məhrum olmağa. Bu, insanı diri-diri öldürür.” Cənk Koray oğlunun yoxluğuna dörd il ancaq dözə bilir. 23 iyul 2000-ci ildə İstanbulda evində infarkt keçirərək dünyasını dəyişir. Koray Qaracaəhməd qəbiristanlığında oğlunun yanında dəfn edilir.
[3] Əziz Nesinin 25 fevral 1995-ci ildə “Aksiyon” jurnalında dərc olunan müsahibəsi. Gülən sonuncu dəfə 12 noyabr 2007-ci ildə ABŞ-ın Pensilvaniya ştatında bir söhbətində Əziz Nesini belə xatırladı: “Əziz Nesinlə görüşmək istədim. Bir gün eşitdim ki, dünyasını dəyişib. Höte ilə Müller arasında baş vermiş bir hadisə var. Müllerin yaxın qohumu ölür, Höte də ona bir mərsiyə yazır. Lakin mərsiyənin yazılması uzun çəkir, bu ərəfədə Müller də vəfat edir.. Höteyə “Gecikdin” deyirlər. O isə “mən gecikmədim, o tələsdi “deyə cavab verir”.
- tarixində yaradılmışdır.