Cem’ ve Fark İlişkisi
Diğer bir yaklaşımla, kulluk vazife ve sorumluluklarının, tam bir edep, inkıyad ve şuurla yerine getirilmesine "fark"; şart-ı âdi planında ortaya konan bu "bidâ'at-i müzcât" ölçüsündeki mini sermayeye "min haysü lâ yahtesib" lutfedilen ilâhî ihsan ve vâridler sağanağına mazhariyet veya memerriyet keyfiyetine de "cem'" denir. Bu mülâhazayladır ki, hâl ehli "Farkı anlamayan kulluğu bilemez, cem'i duymayan da marifetten anlamaz" demişlerdir. "İyyâke na’büdü (Yalnız Sana ibadet ederiz)" (Fatiha, 5) ferdî vicdanın ma'şerî vicdana tercümanlığı sadedinde, fark makamının sesi ve kulluk pâyesinin soluğu, "İyyâke nes’taîn (Ve yalnız Senden medet umarız)" (Fatiha, 5) de cem' mertebesinin ifadesi ve beşerî acz u fakrın ilanıdır. Her sâlik için yolculuğun başında duyulan tek ses ve çizgi fark sesi, fark çizgisi, nihayetinde ise cem' zevkidir. Bazı istidatlara göre nihayetler nihayeti ise "ehadiyet" mertebesinin remzi olan "cem'ül-cem'" ve "vahidiyet" zirvesinin işareti olan "Hazretü'l-Cem'"dir.
- tarihinde hazırlandı.