Şer ve ehven-i şer
Soru: Şer ve ehven-i şer ne demektir? Hangi hâllerde bu şartlar geçerlidir?
Usûl-i fıkıhta şer ve ehven-i şer/şerreyn kavramları vardır. Aslında, pek çok hayrın içinde şerlerin de olduğu bir gerçektir. Bazen şiddetli şerlere düşmemek ve büyük hayırlar elde edilmek için bazı ehven şerler işlenebilir. Binaenaleyh fıkıh usûlünü ve İslâmî prensipleri bilmeyen bazı kimselerin “Şerrin ehveni, eşeddi olmaz; ikisi de şerdir.” demeleri, onların bu konudaki bilgisizliklerinden kaynaklanmaktadır.
Cenab-ı Hakk’ın yarattığı bazı şeylerde ve bazı fıtrat kanunlarında dahi zâhiren şer görünen şeyler mevcuttur. Ama bunlar o şerden daha büyük hayırlara vesile olduklarından dolayı şer sayılmazlar. Mesela, yağmurun yağmasının binlerce faydasının yanında bazı menfi tesirleri de vardır. Bazen sel, toprak kayması da rahmet adını verdiğimiz yağmurdan sonra meydana gelir. Şimdi, böyle bir şerrin olmaması için yağmurun yağmamasını istersek pek çok şerrin kapısını açmış oluruz. Allah (celle celâluhu) ilâhî kanunlarının içine dış yüzü itibarıyla böyle cüz’î şerler de koymuştur.
Aslında insan da böyle hayra ve şerre açık bir şekilde yaratılmıştır. Mesela Allah, onun mahiyetine şehevî duyguları koymuştur. Bu duygu suistimal edildiğinde neslimizi baş aşağı getirip zinaya sürükleyebilir. Ama insanlığın çoğalması, yeryüzünün mamur olması buna bağlıdır. İnsanlar zina edebilir ihtimaline binaen Allah’ın insan fıtratına şehevî duyguyu koymaması düşünülemez. Binaenaleyh, icraat-ı ilâhiyede bir kısım böyle ehven-i şer denebilecek hususlar söz konusudur. Bunlara, fıkıh usûlü kavramı olarak, doğrudan doğruya mutlak güzellik mânâsına “hüsün liaynihi” değil, dolayısıyla hüsün mânâsına “hüsün ligayrihi” de diyebiliriz.
Bir mânâda cihad da böyledir. Küçük cihad olarak kabul edilen savaşta bir kısım kimseleri öldürmek, bazı beldeleri yıkmak, onun yerine bir kısım değişik beldeler imar etmek ve vatanı savunmak için saldırganları öldürmek gibi şer görünümlü durumlar da vardır. Bunların hepsi hüsün ligayrihi kategorisine girer. Zira cihad yapılmazsa, din i’lâ edilemez ve Müslümanca yaşamanın önüne değişik engeller çıkarılır. Öyleyse çok hayırlara vesile olan cihad, neticesi itibarıyla güzeldir diye değerlendirilmelidir.
- tarihinde hazırlandı.