Mniejszy i większy dżihad
Czym jest dżihad?
Wywodzący się z rdzenia ğ-h-d, dżihad (ğihād) oznacza użycie wszelkich swoich sił lub podążanie ku danemu celowi z pełnym ich wykorzystaniem, zmagając się przy tym z wszelkimi trudnościami. To drugie rozumienie bliższe jest jego religijnemu znaczeniu.
Dżihad uzyskał swój specyficzny charakter wraz z powstaniem islamu. Wysiłki podejmowane na drodze do spotkania z Bogiem – to właśnie przychodzi nam dziś do głowy, gdy o nim myślimy. Dżihad dotyczy dwóch wymiarów – wewnętrznego i zewnętrznego. Zmagania wewnętrzne (dżihad większy) polegają na staraniu się człowieka o osiągnięcie własnej istoty, a zmagania zewnętrzne (dżihad mniejszy) umożliwiają to komuś innemu. Pierwszy dżihad bazuje na pokonywaniu przeszkód pomiędzy samym sobą i własną istotą, a także osiągnięciu przez duszę wiedzy, a w końcu dotarcie do boskiej mądrości, miłości i błogości. Drugi opiera się na usuwaniu trudności między innymi ludźmi a wiarą, dzięki czemu mogą oni wybrać pomiędzy jej przyjęciem lub odrzuceniem. W pewnym sensie zostaliśmy stworzeni do dżihadu, który jest naszym najważniejszym obowiązkiem. Gdyby tak nie było, Bóg zesłałby proroków, by podjęli to zadanie.
Pomiędzy maruderami a tymi, którzy ciągle angażują się w dżihad, istnieje niemożliwa do pokonania różnica:
„Nie są równi ci spośród wiernych, którzy siedzą spokojnie (w domu) bez usprawiedliwionej przyczyny (nie czyniąc jednak szkody sprawie Boga), i ci, którzy zmagają się dla sprawy Boga własnymi dobrami i własnym życiem. Wywyższył Bóg tych, którzy gorliwie walczą swoimi dobrami i swoim życiem nad tych, którzy siedzą spokojnie, o jeden stopień. Wszystkim Bóg obiecał rzeczy piękne. Lecz Bóg wyróżnił walczących gorliwie ponad tych, którzy siedzą spokojnie, nagrodą ogromną”. (sura 4,95)
Prorok powiedział:
„Obejmowanie posterunku na jeden dzień, by dla Bożej chwały chronić granic, jest więcej warte niż ten świat i wszystko, co się w nim znajduje. Mała przestrzeń, którą twój bicz (użyty w Boży sposób) zajmuje w niebie, jest większa niż świat i wszystko, co się w nim znajduje. Wieczorny lub poranny spacer na Bożej ścieżce jest ważniejszy niż świat i wszystko, co się w nim znajduje”[1].
Rodzaje dżihadu
Mniejszy dżihad nie ogranicza się do wojennego frontu, co znacznie skurczyłoby jego zasięg. W rzeczywistości ma tak szerokie znaczenie i zastosowanie, że czasem będzie on miał postać słowa lub milczenia, zmarszczenia brwi lub uśmiechu, opuszczenia lub wstąpienia do zgromadzenia, słowem: wszystkiego, co wykonane zostało na chwałę Boga oraz według Jego zasad określa miłość i gniew. W ten sposób wszelkie starania zreformowania społeczeństwa i ludzi są częścią dżihadu, tak samo jak wysiłki na rzecz rodziny, krewnych, sąsiadów czy całego regionu.
W pewnym sensie dżihad mniejszy jest materialny. Większy jest za to prowadzony w sferze duchowej, będąc walką z naszym wewnętrznym światem i duszą cielesną (nafs). Gdy oba dżihady zakończą się sukcesem, osiąga się wtedy upragnioną równowagę. Niszczy ją zaś niepowodzenie w choćby jednym z nich.
W takiej równowadze ludzie wierzący odnajdują spokój i radość życia. Wiedzą, że zginą w chwili, gdy ich dżihad się zakończy. Są jak drzewa – mogą przeżyć tak długo, jak wydają owoce. Gdy drzewo przestaje je rodzić, usycha i umiera. Spójrz na pesymistów, a zauważysz, że już nie starają się objaśniać innym prawdy. Z tej przyczyny Bóg przestaje im błogosławić, pozostawiając ich wnętrza mrocznymi i zimnymi. Ci z kolei, którzy podążają za dżihadem, zawsze otoczeni są miłością i entuzjazmem. Ich serca są jasne, a uczucia czyste. Kroczą drogą wiodącą do pomyślności. Każdy ich wysiłek stymuluje myśl kolejnej osoby, formując w ten sposób krąg sprawiedliwych. Jak każdy dobry uczynek staje się nośnikiem kolejnego, tak oni wręcz w nich pływają. Naszym sercom przedstawiona została prawda:
„A tych, którzy walczyli w naszej sprawie, My z pewnością poprowadzimy na nasze drogi. Bez wątpienia, Bóg jest z tymi, którzy poświęcają się czynieniu dobra”. (sura 29,69)
Do Boga prowadzi tak wiele dróg, jak wiele jest stworzeń. Jedną lub wieloma z nich prowadzi On walczących w Jego imię do zbawienia. Każdą z nich otwiera On na dobro oraz chroni ją przed wpływem zła. Ktokolwiek odnajdzie Jego drogę, prostą ścieżkę, znajdzie drogę pośrednią. Tak jak ludzie podążają ścieżką wiodącą między gniewem, inteligencją a pożądaniem, tak idą ścieżką wiodącą pomiędzy dżihadem i kultem. Oznacza to, że Bóg prowadzi ludzkość ścieżką wiodącą wprost do zbawienia.
Dżihad mniejszy jest naszym aktywnym wypełnieniem poleceń i obowiązków islamu. Dżihad większy stanowi natomiast wypowiedzenie wojny niszczącym oraz negatywnym emocjom i myślom rodzącym się w naszym ego (np. złośliwości, nienawiści, zazdrości, samolubstwu, dumie, arogancji, zamiłowaniu do przepychu), które powstrzymują nas przed osiągnięciem doskonałości. Z racji, iż jest on trudny i wyczerpujący, został nazwany dżihadem większym.
W czasie bitew ery błogości ludzie walczyli niczym lwy, a po nastaniu nocy zatracali się w oddaniu Bogu w modlitwie i poprzez dhikr (wspominanie i wzywanie Boga). Ci mężni wojownicy oddali życie w miejscu spotkania kultu i osamotnienia. Nauczyli się tego od swojego przewodnika, Proroka, człowieka serca, który przodował w dżihadzie materialnym i duchowym. Zachęcał przy tym swoich zwolenników, aby prosili Boga o przebaczenie, samemu zawsze okazując je jako pierwszy.
Ci, którym powiedzie się w większym dżihadzie, osiągną sukces w mniejszym; ci jednak, którym nie uda się zwyciężyć w pierwszym, polegną w drugim. Nawet, jeśli będzie to częściowe zwycięstwo, nie będą w stanie osiągnąć pełnego wyniku.
Odniosła się do tego Aisza:
„Pewnej nocy Boży Posłaniec zapytał: <<Aisza, czy mogę spędzić noc z moim Panem?>> (Był tak taktowny, że zapytał o pozwolenie. Szlachetność i wyrafinowanie były ważnymi elementami jego postawy). Odpowiedziałam: <<O, Boży Posłańcu, chciałabym być z tobą, lecz jeszcze bardziej chcę tego, co ty>>. Prorok obmył się i zaczął modlitwę. Recytował: <<Zaiste, w stworzeniu niebios i ziemi i w kolejnej zmianie nocy i dnia są znaki dla tych, którzy posiadają rozum>> (Koran, sura 3,190). Wypowiedział ten werset, po czym aż do poranka ronił łzy” (Ibn Kathir, Tafsir).
Czasami, aby nie zbudzić swojej żony, Prorok modlił się bez uprzedniego zapytania o jej zgodę. Ponownie mówi Aisza:
„Gdy raz obudziłam się w nocy, nie mogłam znaleźć Bożego Posłańca… Gdy zaczęłam się podnosić, natknęłam się na jego stopę. Leżał twarzą ku ziemi na dywanie modlitewnym i coś recytował. Wsłuchałam się w jego modlitwę. Mówił: <<Mój Boże, w Twym współczuciu szukam schronienia przed złością i gniewem. W Twoim zachowaniu mnie od kary szukam schronienia. Mój Panie, przed Tobą szukam schronienia w Tobie (schronienia przed Twym gniewem w Twych błogosławieństwach, schronienia przed Twą wspaniałością w Twej łasce, schronienia przed Twym panowaniem w Twej litości). Nie jestem w stanie właściwie Cię wielbić. Jesteś takim, jakim sam siebie wychwalasz>>”[2].
To zdarzenie jasno pokazuje wewnętrzne bogactwo oraz skalę większego dżihadu w Proroku. W innym hadisie wspomina on owe dwa dżihady:
„Są dwa rodzaje oczu, które nigdy nie zobaczą ogni piekielnych: żołnierzy, którzy na polach bitwy i frontach obejmują straż oraz ludzi łkających w strachu przed Bogiem”[3].
Dżihad tych, którzy rezygnują ze snu, aby w najtrudniejszych czasach stać na straży, jest dżihadem materialnym. Zgodnie z tym, co powiedziano wcześniej, ich oczy nie będą płonąć w piekle tak samo jak oczy tych, którzy podejmują się duchowego i większego dżihadu, płacząc z lęku przed Bogiem. Zamiast powtarzać to, co zrobili inni, ludzie powinni kierować się dobrymi intencjami i wszczepiać w serca i umysły postawę szczerości.
Dżihad jest równowagą pomiędzy podbojem wewnętrznym i zewnętrznym. Najważniejsze jest tutaj osiągnięcie duchowej doskonałości, co stanowi dżihad większy, oraz pomaganie w tym innym, co wyraża dżihad mniejszy. Rozdzielenie tych dwóch aspektów powoduje, że nie można mówić o dżihadzie. Natomiast z ich zaniedbania rodzą się lenistwo i anarchia. A zatem jedyną metodą rozwiązywania problemów jest działanie w duchu Mahometa, czyli wyłącznie przez podążanie za nim oraz pełne podporządkowanie się mu. Jakże szczęśliwi są ludzie, którzy szukają zbawienia dla innych tak bardzo, jak dla siebie! Jakże szczęśliwi są ci, którzy pamiętają o ratowaniu siebie, gdy ratują innych!
[1] Bukhari, Jihad, 142; Tirmidhi, Fada’il al-Jihad, 25.
[2] Muslim, Salat, 22; Haythami, Majma’ al-Zawa’id, 10,124; Tirmidhi, Da’wat, 81.
[3] Tirmidhi, Fada’il al-Jihad, 12.
Ten artykuł zawiera fragmenty następujacych dzieł Gülena: Cihad veya I’la-yi Kelimetullah, Izmir, Nil, 1998; Asrın Getirdiği Tereddütler, Izmir, T.Ö.V., 1997, 3:186-219.
- Utworzono .