Fethullah Gülen

In een uitzending van NOVA van 4 juli werd de beweging van Fethullah Gülen gepresenteerd als een gevaarlijke sekte. Dat trof mij bijzonder omdat ik al ruim anderhalf jaar columns verzorg in de maandelijkse Nederlandse uitgave van het blad Zaman. Die krant is inderdaad losvast gelieerd aan de beweging van Gülen. Daarom ben ik indertijd natuurlijk even nagegaan waar ik me in begaf alvorens medewerking te verlenen. Ik wist dus dat de figuur van Gülen omstreden was. Sommigen zagen in hem een warm voorstander van een tolerante, open Islam, anderen als iemand die streeft naar een islamitische machtsovername. Ik besloot dus maar af te gaan op wat ik zelf zou zien en meemaken. Welnu, het blad zelf, daar is niets op aan te merken. De artikelen en interviews (met mensen als van Agt en Rinnooy Kan) zijn zeer divers, evenals de columns. Van enig fundamentalisme of van agressiviteit is nergens sprake. Mijn columns keren zich juist heel expliciet tegen mensen die denken de exclusieve waarheid, de wil van God of een definitief geldige moraal in hun zak te hebben. Ik heb nooit enige tegenwerking ondervonden voor wat betreft de inhoud van wat ik schreef, integendeel. Eén keer was er een nummer, waar geloofsinhouden van de Islam aan de orde kwamen. Het riep bij mij herinneringen op aan de naïef-katholieke vroomheid waarmee ik als kind werd opgevoed. Maar ook hier geen sprake van agressie of fundamentalisme. Ik werd door de hoofdredacteur uitgenodigd voor een Iftar-maaltijd en voor de feestelijke afsluiting van een conferentie over het gedachtegoed van Gülen. Ik denk dat ik voldoende ervaring heb om een sekte te herkennen. Daar was echt geen sprake van, de sfeer was eerder liberaal te noemen.

In de uitzending van NOVA werd gesteld dat deze islamitische prediker erop uit zou zijn de westerse samenleving te “islamiseren”. En inderdaad bevatte de uitzending één korte clip uit een preek van Gülen waarin hij opriep tot de bekering van het Westen, dat “zo lang misbruik van ons gemaakt heeft.” Er werd niet gevraagd hoe die uitspraak te rijmen is met de zeer veel andere die juist oproepen tot interreligieuze dialoog en tot tolerantie. Ook werd niet verteld wanneer die uitspraken gedaan werden en hoe er later op gereageerd werd. De rest van de uitzending bestond hoofdzakelijk uit beschuldigingen en aantijgingen van een anonieme “oud medewerker” die niet herkenbaar in beeld kwam en waarvan de stem verwrongen werd weergegeven. De Leidse professor Zürcher werd als deskundige opgevoerd. Maar ook hij kwam met nogal algemene beschuldigingen, niet met duidelijke en controleerbare feitelijke onderbouwingen.

Heb ik me dan toch, samen met andere Nederlandse schrijvers in het blad, laten gebruiken voor window dressing of als een soort nützlicher Idiot? Zou dat hele blad dan pure façade zijn? Onwaarschijnlijk. Recente berichten in The Guardian zie de website van deze krant) wijzen eerder in de richting van het streven naar een liberale Islam en op een open pedagogische sfeer binnen de scholen van de beweging in Turkije. Wel wordt gepleit voor een ruimere plaats voor religie in de openbare ruimte, binnen een seculiere staat. Die discussie wordt ook hier in Nederland gevoerd.

De beweging is in Turkije voor de rechter gedaagd, maar er werd geen bewijs gevonden voor pogingen om de seculiere staat omver te werpen. Gülen werd vrij gesproken maar week toch voor de zekerheid uit naar de Verenigde Staten. Voor iedereen die weet dat het juridische apparaat, net als het leger, in Turkije gedomineerd wordt door extreem nationalistisch-seculiere krachten, zal de vrijspraak inderdaad een vrijspraak zijn. Secularisme staat in Turkije niet vanzelfsprekend voor democratische gezindheid.

Ik heb natuurlijk maar een hoek van de invloedssfeer van Gülen leren kennen en heb geconstateerd dat daar niets mis mee is. Een meerderheid in de Tweede Kamer schijnt nu een onderzoek naar alle aantijgingen voor te staan, vooral omdat sommige van de in de uitzending genoemde instituten subsidie ontvangen. Er zijn natuurlijk ook fundamentalistische krachten actief in Turkije. Zowel de seculiere nationalisten als de moslims kennen hun extremisten. Een onpartijdig en grondig onderzoek kan dan ook nooit kwaad. Dat moet plaats vinden buiten de sfeer van agressie tegen alles wat met de Islam te maken heeft.