Âyet ve Hadîslerin Aydınlatıcı Tayfları Altında Kader

Kader meselesi, ancak aşağıda zikredeceğimiz âyet ve hadîslerin ışığı altında ele alınır ve işlenirse Ehl-i Sünnet ve'l-Cemaat anlayışına uygunluk sağlanmış olur. Yoksa ya itizalî ya da cebrî düşüncelere kaymaktan kurtulamayız. Onun için bu bölümde mevzû ile alâkalı âyet ve hadîsleri ele alıp tahlil etmeyi düşünüyoruz.

Bir âyette Allah (cc) şöyle buyuruyor:

مَا أَصَابَ مِنْ مُصِيبَةٍ فِي اْلأَرْضِ وَلاَ فِي أَنْفُسِكُمْ إِلاَّ فِي كِتَابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَهَا إِنَّ ذَلِكَ عَلَى اللهِ يَسِيرٌ "Yeryüzünde ve sizin başınıza gelen herhangi bir musibet yoktur ki Biz onu yaratmadan önce o bir kitapta bulunmasın. Doğrusu bu Allah'a kolaydır." (Hadid, 57/22)

Gökten, yerden ve nefsinizden size, ne zaman ve nasıl bir musibet isabet ederse etsin, o musibet gök, yer ve nefsiniz yaratılmadan evvel takdir ve tayin edilmiştir. Evet, her şey önceden yazılıp çizilmiştir ve olanların hepsi bu tesbit çizgisi içinde cereyan etmektedir.

Mes'eleye bu şekilde inanma, bu şekilde yaklaşma Muhammedî yolda yürümenin gereğidir. İnhiraflar ise, inhirafın büyüklüğüne, küçüklüğüne göre sapıklık ve dalâlettir.

Kader meselesine delâlet eden âyetlere kitabımızın başında işaret etmiştik. Şimdi onları tefsir eden birçok hadîs-i şeriften birkaç tanesini aktarmak istiyoruz:

1. Abdullah b. Amr b. As rivayet ediyor: Efendimiz şöyle buyurdular:

كَتَبَ اللهُ مَقَادِيرَ الْخَلْقِ قَبْلَ اَنْ يَخْلُقَ السَّمَوَاتِ وَاْلأَرْضِ بِخَمْسِينَ أَلْفَ سَنَةٍ وَعَرْشُهُ عَلَى الْمَاءِ "Allah, gökleri ve yeri yaratmadan ellibin sene evvel mahlukatın kaderlerini tayin ve tesbit etmiştir. Ve arşı su üzerindeydi."^[1]

Bu ellibin sene, hangi zaman kıstaslarına göredir, bilemiyoruz. Belki de dünyamıza ait zaman ölçüsüne vurulursa bu elli bin sene de olabilir. Elli milyon sene de... Hatta kesretten kinaye de söylemiş olabilir.. kesin birşey söyleyemiyoruz.

Gök ve yer yaratılmadan, göklerin ve yerin semeresi beşer halkedilmeden ellibin sene önce meşhergâh-ı âlemde teşhir edilecek olan her şey tayin ve tesbit edilmiş bulunmaktadır.

Hadîsin devamında "... ve arşı mâ üzerindeydi" denilmektedir ki, bu mes'elenin derinlemesine tahlilini bir başka eserimizde yaptığımız için burada onu söz konusu etmeyeceğiz. "Mâ" belki birçok muhaddisin dediği gibi "Amâ" maddesidir. Belki de "Esir"dir. Allah'ın arşı, atomların, partiküllerin asıl maddesi olan esir üzerindeydi. Belki varlıklar o zaman esirî vücudlarıyla vardılar. Bunu bilmemiz hiçbir zaman mümkün değildir. Çünkü biz de, babamız Âdem de henüz yoktu. Kâinat da yoktu. Hilkatin semasında henüz bir şimşek bile çakmamıştı.

2. Ubâde b. Sâmit vefat edeceği ân etrafında toplanan çocuklarına şunları anlatıyordu:

"Evladcığım, sen, sana gelecek şeyler gelmeden evvel tayin ve tesbit edildiğini ve sonra da hiç şaşırmadan sana geldiğini kabul etmedikten sonra îmanın tadını tatmış olamazsın. (Vicdanında îmanın zevkine ulaşmış olamazsın. Îmandan matlup neticeyi elde edemez ve zevk-i ruhânîyi duyamazsın.) Ben Resûl-ü Ekrem Aleyhisselam'dan işittim. Buyurdular ki, "Allah'ın ilk yarattığı kalemdir. Allah, kalemi yaratır yaratmaz ona "Yaz" emrini verdi. Kalem "Ey Rabbim neyi yazayım?" dedi. Cenâb-ı Hak "Kıyamete kadar olan her şeyin kaderlerini yaz!" buyurdu. Ve sonra Allah Resûlü sözlerine şöyle devam etti: Kim bunun aksine bir iman üzerine ölürse benden değildir!" (Onun intisab-ı Muhammediyesi ve İslâm'la ilgisi yoktur)."^[2]

İşte Ubâde b. Sâmit, ölümle burun buruna geldiği bu son ânında, evlatlarına bu mes'eleyi anlatıyor ve onlara kadere îmanı sanki bir emanet gibi teslim ediyordu.

3. Yine yukarıdaki âyeti îzah ve tefsir eder mahiyette Abdullah b. Abbas'ın rivayet ettiği şu hadîs de meselemize ışık tutması bakımından çok mühimdir: (Abdullah b. Abbas, Allah Resûlü'nün terkisinde bulunuyordu). Efendimiz ona hitaben şöyle buyurdu:

"Ey delikanlı, sana birşeyler öğreteceğim! Allah'ın emir ve nehiylerini gözet ki, Allah da seni gözetsin. Allah'ın hakkına riayet et ki, O'nu karşında bulasın. İstediğini sadece Allah'tan iste. Yardım dilediğin zaman da sadece O'ndan yardım dile. Kat'iyen bil ki, bütün insanlar toplanıp sana bir yardımda bulunmak isteseler, Allah'ın senin için yazdığının dışında bir yardımda bulunamazlar. Ve yine bütün insanlar sana zarar vermek için bir araya gelseler, Allah'ın senin aleyhine yazdığının ötesinde hiçbir şey yapamazlar. Zira artık kalemler kaldırılmış, sahifeler kurumuştur."^[3] Yani: Allah'ın hakkına riayet et ki, ilerisi için birşeyler göndermiş olasın. İstediğin zaman sadece Allah'tan iste. Başkasına boyun büküp bel kırma. Başkasının karşısında serfüru etme, başkasına müracaatta bulunma. Çünkü senin işini halledecek sadece Allah'tır. Öyle ise isterken O'ndan iste. Zira kimden istersen iste, neticede senin istediğini sana Allah verecektir. Öyleyse aradaki vesile ve vâsıtalara takılıp kalma. Bütün aracıları ortadan çıkar. Hem söz olarak, hem de fiil olarak bunu böyle yap.. ve bil ki, bütün vesile ve vasıtalar da aynen senin gibi âcizdirler. Senin her türlü arzu ve isteğini yaratmaya muktedir olan bir tek zât vardır, O da Allah'tır. Zira göklerin ve yerin anahtarı O'nun elindedir. Takdir ve tayin eden O'dur. Yaratan O'dur. Mes'ud eden, hüzne boğan yine O'dur. İstediğini aziz, istediğini zelil kılar. Bütün insanlar sana hayırda bulunmak için birbiriyle yarışsalar, ve içinde bulunduğun kötü durumdan seni kurtarmaya çalışsalar; sana yapacakları iyilik hiç şüphesiz Allah'ın takdiri çerçevesinde olacaktır. Yapılmak istenen kötülüklerin durumu da aynıdır. Zira, kalem yazacağını yazmış, sahifeler de kurumuştur. Yani bundan öte onlarda zerre kadar bir değişiklik söz konusu değildir.

Efendimiz, "Hıbrü'l-Ümme", ümmetin allâmesi Hz. Abdullah b. Abbas'a, cevâmi'ül-kelim kabul edilen bu sözleriyle kadere ait en derin mes'eleleri talim buyuruyor. Müntehinin kader anlayışı işte bu olmalıdır.

Evet, kader vicdanî ve hâlî bir mes'eledir. İnsan, bütün bu anlatılanların gerçeğini ve hakikatini vicdanında duyacak ve dolacaktır.

Denilebilir ki, Efendimiz'in en çok tahşidat yaptığı mes'elelerden biri kader mevzûudur. Ve bu hadîslerden ekserisi Kütüb-ü Sitte'de mevcuddur. Onun için de kader meselesi üzerinde ne kadar durulursa yeridir ve lüzumludur.

Mecûsiler iki ayrı kuvvete inanıyorlardı; hayır ve şer. Bunlar (haşa), Cenâb-ı Hakk'la şeytanı birbiriyle kavga ettiriyorlar ve birbirlerinin işlerine müdahele etmediklerine inanıyorlardı.

İslâm bu düşüncenin tamamen karşısındadır. Ve bu tür zihniyetlere cihad ilân etmiştir. Biz, Cenâb-ı Hakk'ın zâtında şeriki olmadığı gibi fiillerinde de şeriki olmadığına inanıyoruz. Rabb O'dur; mülkünde istediği gibi tasarruf eder. Sultan birdir; güç ve kuvvet O'nun elindedir.

Sabah ve akşam onar defa okunması sünnet olan şu cümleler bize apaçık bu hakikati anlatmaktadır:

لاَ اِلَهَ اِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيكَ لَهُ لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيءٍ قَدِيرٌ "Allah'tan başka ilah yoktur. O tekdir, şeriki yoktur. Mülk O'nundur. Hamd O'na mahsustur. O her şeye kâdirdir."^[4]

Biz bu ifâdede, tevhid-i ulûhiyet, tevhid-i sıfat ve tevhid-i ef'âl hakikatlerini görüyor ve öğreniyoruz. Her şeyi Bir'e irca etme çok mühim bir mes'eledir ve bu bizim îman anlayışımızın özünü teşkil etmektedir.

4. İsterseniz bu hususu Hz. Ali'nin (ra) rivayet ettiği şu hadîs-i şerifin aydınlık ikliminde takip edelim:

Allah Resûlü bir sahabînin defni münasebetiyle Bakî-ı Garkad'da mahzun ve mükedder duruyordu. Elinde asası vardı. Oldukça mahzun ve biz de etrafına halelenmiş yüzündeki gam çizgilerini anlamaya çalışıyorduk. Elindeki asa ile yerde bazı şekiller çiziyordu. (Derin bir düşünceye dalmış insanın durumu tasvir ediliyor). Ve bu arada mübârek dudaklarından şu sözler döküldü:

مَا مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ وَمَا مِنْ نَفْسٍ مَنْفُوسَةٍ إِلاَّ مَكَانُهَا مِنَ الْجَنَّةِ وَالنَّارِ "İçinizde hiçbir ferd yoktur ki Allah onun âkıbetini cennet veya cehennem olarak tayin buyurmuş olmasın!"

Bu sözü dinleyen sahabî hayretle sordu: "Ya Resûlallah! Madem ki durum dediğiniz gibidir, niçin amel ediyor, niçin çalışıyoruz?"

Şöyle cevap verdiler:

إِعْمَلُوا فَكُلٌّ مُيَسَّرٌ لِمَا خُلِقَ لَهُ أَمَّا أَهْلُ السَّعَادَةِ فَيُيَسَّرُونَ لَعَمَلِ أَهْلِ السَّعَادَةِ وَأَمَّا أَهْلُ الشَّقَاوَةِ فَيُيَسَّرُونَ لَعَمَلِ أَهْلِ الشَّقَاوَةِ "Amel edin, herkes için ne yaratılmışsa, kendisine o yönde bir kolaylık vardır. Yani kim saadet ehlinden ise, o yöne doğru yürür ve kim de şekâvet ehlinden ise yürüyüp gideceği yön o taraftır."

Ve ardından da şu âyetleri okudular:

فَأَمَّا مَنْ أَعْطَى وَاتَّقَى * وَصَدَّقَ بِالْحُسْنَى * فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْيُسْرَى * وَأَمَّا مَنْ بَخِلَ وَاسْتَغْنَى * وَكَذَّبَ بِالْحُسْنَى * فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْعُسْرَى

a. "Ama kim (varını) Allah yolunda harcar ve Allah'dan korkar.. ve en güzel kelimeyi (Lâ ilâhe illallah) tasdik ederse, Biz ona en kolay yolu hazırlarız."

b. "Ama kim de cimrilik eder ve (Allah'a karşı) müstağni davranır ve güzeller güzeli kelimeyi (tevhid) yalanlarsa, Biz de onu çetin bir yola zorlarız" (Leyl, 92/5-10)

Evet, cennet için yaratılmış olan bir insan ibadet neşvesi içinde bulunacaktır. Menhiyyata karşı içinde bir tiksinti duyacaktır. Onun için mescide giden yol çok kolaylaşacak, meyhaneye götüren yol da gırtlağına oturmuş gibi zorlaşacaktır.

Amel edin, herkes ne için yaratılmışsa onun yolundadır. Cennetin yolu mescidden ve Resûlullah'ın (sav) arkasında yürümekten geçer. Alnı secde görmeyene, kalbini ve vicdanını Hakk'a makes yapmayan bir insanın cennet yolunda olduğu söylenemez.

Eğer insan saadet ehlindense, işin neticesinde saadet ehlinin amelini işler ve saadet ehlinden olur. Ve yine insan netice itibarıyla şekavet ehlindense, er-geç onlara ait amel işler ve şekavet ehlinden olur.

Onun içindir ki Allah Resûlü sabah-akşam şu duâyı okurlardı:

اَللَّهُمَّ أَحْسِنْ عَاقِبَتَنَا فِي اْلأُمُورِ كُلِّهَا وَاَجِرْنَا مِنْ خِزْيِِ الدُّنْيَا وَعَذَابِ اْلآخِرَةِ "Allah'ım, bütün işlerimizde akıbetimizi hayırlı kıl. Bizi dünyada rezil olmaktan, ahirette de azap çekmekten koru."^[5]

Allah Resûlü yukarıdaki ifadelerine Leyl sûresinin 5-10'nuncu âyetlerini delil getiriyor. Ve bu âyetler mânâ olarak bizlere şunları hatırlatıyor:

Kim malını ve canını hak yolunda harcar, her şeyini o yolda feda eder, takva dairesine girer, Allah'ın kanunlarından istifade eder, yani her zaman kalbi saygıyla dolar taşar.. Allah'ın himayesine dehâlet eder, gerçek kurtuluşu Allah'ta bilir ve bulur.. böylece her işinde Allah'a güvenir, dayanırsa.. sonra Esmâ-i Hüsnâ'yı tasdik eder, ve inanılması gereken her şeyi doğrularsa; Biz de ona doğru yolu kolaylaştırır ve onu çağlayan bir çay gibi akar hale getirerek hedefine ulaştırırız. Artık o, öyle namaz kılar, öyle oruç tutar, öyle hacca gider, öyle cihad yapar ki, bu işin neşvesine akıl erdiremeyenler bakar da ona ya hayran olur veya "deli" derler. Evet artık onun ölümü istihkarı bir destan, yemeyi-içmeyi ve şahsî zevkleri terketmesi akıl üstü bir efsane gibi görülmeye başlar ve onun cömertliği bir nağme gibi dillerde dolaşır durur. Zira Allah iyiye giden yolu ona kolaylaştırmıştır.

Durum aksi olursa, yani insan cimri kesilir ve hiç kimseye birşey vermezse, böyle bilmelidir ki, vermeyene verilmez. Verirse Allah da ona verir. Neyi verir? Hüsnâyı, güzel âkıbeti... Ama kim vermez, hem de müstağnî davranırsa; yani diğerinin ittika edip Cenâb-ı Hakk'ın himayesine girmesine mukabil bu kendinde bir varlık hissedip müstağnî davranır Karun gibi, "Bütün bunlar bana benim ilmim sayesinde verildi" der, camiye gitmeyi gericilik sayar ve camiye gidenleri hor ve hakir görür, hüsnâyı da tekzip eder, o Esmâ ile müsemma olan Cenâb-ı Hakk'ı yalanlar, Esmâ-i Hüsnâ'nın nokta-i mihrakiyesi olan Resûl-ü Ekrem'i (sav) kabul etmez, Esma-i İlâhî'nin cilvelerinin ezelî bir tercümesi olan Kur'ân'ı tanımazsa, Biz de onu zora koşarız. Belki bazen o da dinî bir hayatın içinde bulunur. Fakat kıldığı namazı gırtlağı sıkılıyor gibi kılar, sabah namazına kalkarken tembel tembel, uyuşuk uyuşuk kalkar ve döşekten bir türlü ayrılmak istemez. Zamanla cemaatı da, ibadeti de terk eder. Başka bir âyetin ifade ettiği gibi, dinî bir teklifle karşılaştığında ölüm baygınlığına bürünür, bakışları bulanır ve söylenenin aksine sürüklenir. En ufak dinî teklifler karşısında dahi bir bezginlik ve bir tedirginlik gösterir. Çünkü o zora koşulmuştur. Ağır bir yük altında tepeye tırmanıyor gibi bir tavır sergilemektedir..

سَاُرْهِقُهُ صَعُوداً "Ben onu dimdik bir yokuşa sardıracağım.." (Müddessir, 74/17)

Evet, insanların kimisi bir kömür damarı bulmuş ve durmadan o kanalda kömür aramakta, kimisi gümüş, kimisi bakır, kimisi de altın... Ve niceleri de var ki kanalizasyonlarda dolaşmaktadır.

Kalbi sağlam tutmak, sıdkı bütün olmak, teveccühü tam etmek, Allah için vermek, bekleneni Allah'tan beklemek, Esmâ'yı tasdik etmek, Allah'a karşı istiğnâ göstermemek, kendi cılız iradesine ve kendi zayıf ilmine itimat etmemek, her şeyi Allah'tan bilmek ve başını O'nun eşiğine koymak, evet bütün bunlar yolu kolaylaştıracak hususlardır. Aksini yapmak ise, yolu sarpa sardırmak ve aşılmaz bir yokuş haline getirmek demektir.

Yukarıda zikrettiğimiz hadîsin râvisi Hz. Ali diyor ki: "Sahabe, Efendimiz'den bunları duyduktan sonra öyle derin bir ibadet anlayış ve şuuruna erdiler ki, ibadet için paçaları sıvadılar ve gece-gündüz Allah'a ibadete koyuldular." Demek hepsi de ben hangi yoldaysam neticede oraya varacağım, diye düşünüyordu..

İşte sahabenin kader anlayışı buydu. Kadere îman onlarda tembelliğe değil, aksine daha çok çalışmaya sebebiyet veriyordu.

Evet onlar: "Biz hangi yolda yürüyorsak, demek ki, o yolun neticesi bizler için takdir edilmiştir" diye düşünüyor ve durmadan o yolun nihayetine erebilmek için gayret gösteriyorlardı.

Öyle ise, vay haline cami yolunda olmayanların, secdesiz başların, Allah'ın yolunu bırakıp başka yolların ardına düşenlerin! Ve yine öyle ise vay haline, bayramı puthanede, orucu demhanede, iftarı meyhanede olanların!.. Gittikleri yol sarpa sarmıştır. Neticesi ise "Sakar"dır. (Müddessir, 74/26-30)

Allah'a hamdolsun ki bize İslâm yolunu kolaylaştırdı. Şebnemler gibi bizi cami denen yapraklar üzerine yerleştirdi, kalbimizi güneşler güneşinden gelen şualara makes eyledi. Hz. Muhammed Aleyhisselam'a bağlılık nimetiyle bizi serfiraz kıldı. O'ndan bu nimetlerinin ikmâl ve itmamını talep ve niyaz ediyoruz..!

5. Abdullah b. Amr b. As rivayet ediyor: "Bir gün Allah Resûlü elinde iki kitap olduğu halde yanımıza geldi.

-Bu kitaplar nedir, biliyor musunuz? diye sordu.

-Hayır bilmiyoruz. Haber verirsen biliriz Ya Resûlallah! dedik. Şöyle buyurdular:

-Bu sağ elimdeki kitap, cennet ehli olanların isimlerinin yazılı olduğu kitaptır. Burada onların, babalarının ve kabilelerinin ismi yazılıdır."

(Burada Allah Resûlü konuşmayı kesti. Yani kitapta, o insanın kabilesi nereye kadar uzanıyorsa hepsi yazılıdır. Melekler o insanın ismini hiç şaşırmadan tesbit edebilecektir. Çünkü en küçük teferruata kadar o kitapta tesbit yapılmıştır...). Devam eder:

"Bu sol elimdeki kitaba gelince onda da bütün cehennem ehlinin isim listesi vardır. Onlar da orada baba ve kabile isimleriyle kaydedilmiştir... Bu her iki kitaptaki isimler ebedî olarak ne artar ne de eksilir."

Allah Resûlü böyle deyince sahabi sordu: "Ya Rasulallah! Madem ki iş neticelenmiş, kitaplar dürülmüş, kalem kaldırılmış biz niçin amel ediyoruz?"

Efendimiz şu cevabı verdi: "İstikametten ve itidalden ayrılmayın. Cennet ehlinden olan hayatı boyunca ne yapmış olursa olsun, cennet ehline ait ameli işlemeden defteri kapanmayacaktır."

Ve Allah Resûlü sözlerine şöyle devam buyurdular: "Eğer kişi cehennem ehliyse, daha önce ne yapmış olursa olsun, cehennem ehline ait bir amel işler ve defteri öyle kapanır."^[6]

Yaşadığım bir hâdise ile bunu tenvir etmeye çalışayım: Sevdiğim bir insanın ölümüne yakın başında bulunmuştum. Siroz onu kıskıvrak yakalamış ve yatağa sermişti. Dili de büyümüştü ve ağzında dönmüyordu. Fakat onun dili durmadan kıpırdıyor ve birşeyler söylüyordu. Kulağımı ona verdim ve dinledim.. sanki diline bedel kalbi "Lâ ilahe illallah" diyordu.

Temiz ve nezih bir hayat yaşamıştı. O esnada gurbetteydi. Ona şehadet kazandıracak bir hastalığa düçar olmuştu. Son anında sevdiği, ağzı dualı insanlar yanındaydı. Sanki Cenâb-ı Hak, onu cennet ehli kılmak için bütün şartları hazırlamıştı.

Zaten hacca gitmiş ve orada hastalanmıştı. Türkiye'ye döndüğünde yakınlarının yüzünü göremeden İzmir'de hastahaneye yatırılmıştı. Zahiren mağduriyet içindeydi; ama çok büyük bir kazanç onu bekliyordu. (Ben şahsen, zahir hali itibarıyla, onun imanına şehadet ederim... Ahirette de onun imanına şehadet etmeye hazırım.. tabiî o fırsatı verirlerse) Eğer kişi cennet ehliyse, Allah onun son amelini cennet ehlinin ameli kılacak ve amel defterini öyle kapatacaktır. Ama, durum bunun aksine ise, netice de aksine olacaktır. Cenâb-ı Hak, bizi kötü yolun encamından muhafaza buyursun ve bizleri cennet ehlinin amellerine muvaffak eylesin.. teçhiz buyursun. (Amin!)

İnsan iradesi ile Cenâb-ı Hakk'ın yaratması hususuna, yukarıda kısaca temas etmiştik. İrade dediğimiz şey keyfiyeti bizce meçhul, izafî bir varlık. Bu mânâdaki irade Allah'ın yaratmasına şart-ı âdi kılınmış ve bu yönüyle de o bir değer ve kıymet kazanmıştır. Ama iradenin, meydana gelen fiillerde fonksiyonu nedir? İşte bu husus hiçbir zaman tam ve kesin hatlarıyla tesbit edilememektedir. Anladığımız ve tesbit ettiğimiz husus şudur: Allah (cc) bizi iyi amellerimizle cennete, kötülüklerimiz neticesinde de (Allah korusun) cehenneme sevkedecektir. Ebrar cennete ehil hâle gelirken, füccar da kendi iradeleriyle cehenneme müstehak olacaklardır. (İnfitar, 82/13-14) Ama bu noktada insan ne yapar? İnsanın, iyi ve kötü şeyler üzerinde müdahalesi ne kadardır? Yaratan Allah olduğuna göre, insanın sebebiyet vermesine hangi ölçüde itibar edilir? Bütün bunların bilinmesini biz, "Allamü'l-Guyûb" olan Allah'a havale etmek zorundayız...

Sebkat etmiş bir kitap vardır. Ve bu kitabet meselesi çeşitli devir ve dönemlerde değişik şekillerde yapılmıştır. Semavat ve arz yaratılmadan önce umumi bir plân tesbit edilmiştir. Daha sonra da ferdlere ait plânlar bu umumi kitaptan istinsah edilmiş ve ferdlerin kaderleri olarak boyunlarına asılmıştır. Biz kendimizi ve iradelerimizi eşya ve hâdiselerin dışında düşünemeyiz. Öyle ise "kader" denince biz de irade ve isteklerimiz de o dairede çalkalanıp duran eşya ve hâdiselerin içinde bulunuyoruz.. ve bu hâdiseler içinde bizimle alâkalı işler, bizim iradelerimizle irtibatlı olarak meydana gelmektedir. O iradeye biz bir ölçü koyamıyoruz; ama varlığından da şüphe etmiyoruz. İşte, bizim irademizin de dahil olduğu her şeye, Cenâb-ı Hakk'ın manzar-ı a'lâdan bakması, başlangıç ve neticeyi hâl gibi görüp bilmesi bir kaderdir. Ve böyle bir kader anlayışında ne cebrin ne de Mutezilî düşüncenin yeri yoktur. Yani, irademizi alâkadar eden bütün fiiller, aynen bizim irademizle hiçbir yakınlığı olmayan diğer fiiller gibi doğrudan doğruya Cenâb-ı Hak tarafından bilinip, takdir ve tayin edilmiştir. Ama iradî fiillerde, -çapı ne olursa olsun- mutlaka irade veya meyelan hesaba katılmış ve yapılan takdirler ona göre yapılmıştır.

Allah'ın çeşitli kitabetleri var, dedik. Kader kaleminin (Levh-i Mahfuz)a yazıp kaydettiği şeyleri, daha sonra ellerinde kalem, mükerrem melekler istinsah etmektedirler. Meleklerin yazdıkları bu kitaplar, her ferdin boynuna idamlık yaftası gibi asılmakta, yani henüz işleyeceklerini işlemeden evvel bütün sergüzeşt-i hayatları bu kitaplarda mevcud bulunmaktadır. Nerede, nasıl ve ne yapılacaksa, her şey orada yazılıdır. Ancak bu yazılma, insan iradesi hariç tutularak yapılmamıştır. Belki bütün orada yazılı bulunan fiilleri insanlar, kendi iradeleriyle yapacaklardır. Sonra da insanların yaptıklarını melekler tekrar yazacaklardır^[7] ve bu iki kitap yan yana getirildiğinde birbirinin aynı olacaktır. İlmi her şeyi kuşatan Cenâb-ı Hakk'ın bu muhit ilmiyle yazdığı kitap, daha sonra meleklerin yazdığı kitapla elbette tenakuz içinde olmayacaktır. Çünkü birinci yazılan kitap, biz ne yapacaksak, daha önceden bilindiği için öyle yazılmıştır. İkinci kitap ise bizler o işleri yaparken yazılmıştır. Her iki kitap da, en küçük bir harf değişikliği söz konusu olmaksızın aynıdır. Bu husus üzerinde ısrarla duruyoruz ki, herhangi bir yanlış anlamaya sebebiyet vermiş olmayalım.

Bu kitabetin bir yönü, ruhlar âleminde, misal âleminde veya zerreler âleminde bizden söz ve misak almak suretiyle yapılmıştır. Biz bu kitabet ve yazılışın akislerini devamlı surette vicdanımızda duyarız. Allah (cc) zaman üstü bir hükmü tescil buyurmak istemiştir. Biz de bu hükmü "Belâ" diyerek cevaplamışızdır.

Ayet bize bu kaderî kitabeti anlatıyor:

وَإِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَنِي آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَأَشْهَدَهُمْ عَلَى أَنْفُسِهِمْ أَلَسْتَ بِرَبِّكُمْ قَالُواْ بَلَى شَهِدْنَا أَنْ تَقُولُواْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّا كُنَّا عَنْ هَذَا غَافِلِينَ * أَوْ تَقُولُواْ إِنَّمَا أَشْرَكَ آبَاؤُنَا مِن قَبْلُ وَكُنَّا ذُرِّيَّةً مِنْ بَعْدِهِمْ أَفَتُهْلِكُنَا بِمَا فَعَلَ الْمُبْطِلُونَ

"Rabbin insanoğlunun sulbünden soyunu alıp devam ettirmiş, onlara "Ben sizin Rabbiniz değil miyim?" demiş ve buna kendilerini şâhid tutmuştu. Onlar da: "Evet, şahidiz" demişlerdi; ta, kıyâmet günü, "Bizim bundan haberimiz yoktu" demeyesiniz veya "Daha önce atalarımız Allah'a ortak koşmuşlardı, biz de onlardan sonra gelen bir soyuz, bizi, her işi boş olanların yaptıklarından ötürü yok eder misin?" dememeniz için (böyle yaptık). (Araf, 7/172-173)

Hani o zamanı hatırlayın ki, Rabbiniz, insanoğlundan bir söz almıştı. Halbuki insanoğlu o sırada babalarının sulbünde, sırtında ve babalarının kromozomlarında genler halinde yaşıyorlardı. Veya insanoğlu o devrede, ruhlar âlemindeki seyahatini sürdürüyordu. Daha henüz sperm âlemine, zerreler âlemine intikal etmemişlerdi. Belki de bu söz ve misak alış, sperm bir tohum gibi rahm-i mâdere ekildiği ve orada her safhasıyla cenin teşekkül etmeye başladığı zaman, meleğin üflemesiyle olmaktadır. İnsanın mutlaka uğramak zorunda olduğu bu menzillerden birinde veya teker teker her birinde böyle bir söz alma-verme gerçeği bahis mevzûu olabilir ve bunun insandaki şahidi de vicdandır.

Ayette "Rabbin" denmesi ve burada özellikle "Rab" kelimesinin zikredilmesi çeşitli mânâları telmih içindir.

Seni terbiye eden, kemale doğru sevkeden, esir maddesinden atomlarını, atomlarından moleküllerini, moleküllerinden büyük mürekkepleri, hususiyle seni meydana getiren; anneden yumurtayı, babadan spermi halk eden.. ve sana, perde perde karanlıklar içinde yetişmen için zemin hazırlayan; havasız bir muhitte annenin solunumuyla sana hava aldıran, annenin aldığı besinlerle seni besleyen.. ve vücudunun artıklarını yine annenin kanıyla dışarıya atan; belli bir devreden sonra seni hayvanlardan ayırıp A'lâ-yı İlliyîn yoluna sevk eden.. ve hayvanları fıtratlarının hudutları içinde bırakan.. ve bunların verasında umumî terbiyesiyle sana miraç yaptıran, maddî ve manevî olgunluğa medar olsun diye İslâmî akidelerle kalbini mamur kılan; salih ameller ile de zâhir ve batınını nurlandıran; sana Hz. Muhammed Aleyhisselam'a giden yolu gösterip O'nun terbiyesi altına girmeni temin eden; bunlardan da öte, sana O'nun zılli altında arşiyeler çizmeyi ihsan buyurup seni velayetin doruk noktasına çıkaran ve böylece seni terbiye etmek suretiyle sana Rabb olduğunu gösteren Allah, daha işin başında senden söz aldı. Ve seni kendi nefsine şâhid tuttu. "Siz şâhid misiniz?" dedi.

Benim Rab olduğuma, bu karmakarışık işleri Benden başkasının yapamayacağına, mebde ve münteha arasındaki dengeyi Benim kurup benim koruduğuma, toprak gibi kesif bir maddeden, insan gibi, melekleri çok geride bırakabilecek cennet sakinlerini ancak Benim yaratacağıma şâhid misiniz?

Yani, kendinize şöyle tepeden tırnağa bir bakıverin. Benden başkası sizi yaratabilir mi? Benden başkası size parmak karıştırabilir mi? Bu kemali, bu ahsen-i takvim kıvamını size Benden başkası verebilir mi? Şu yüzünüze bir bakıverin. Avuç içi kadar küçücük bir yere milyarlarca insanı birbirinden ayıracak alâmet-i fârikalar yerleştirilmiştir. Böyle bir mucizeye Benden başka kim güç yetirebilir? Milyarlarca insanın parmak izleri birbirinden ayrıdır. Bunu birbirinden tefrik edip ayırmaya Benden başka kimin gücü yetebilir?

İşte Allah (cc) evvela kendisinin Rab olduğunu hatırlattıktan sonra, insanları buna şâhid tutuyor ve اَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ "Ben sizin Rabbiniz değil miyim?" (A'râf, 7/172) diye soruyor.

Bu soruya muhatap olan bir kimse, ister ruh, ister zerreler, ister sperm, ister anne karnında teşekkül etme devresindeki cenin ve isterse esirî madde olsun, بَلَى "Belâ-Evet Rabbimiz'sin" (A'râf, 7/172) diye cevap veriyor.

Evet, bizi terbiye eden, bizi kemale erdiren ve bize hakkıyla Rab olan Sensin ve biz buna şehadet ediyoruz...

Ve işte bu şehadetin kitabeti yapılıyor ve vicdanda hiç silinmeyecek bir şekilde yazılıyor. Allah Resûlü:

كُلُّ مَوْلُودٍ يُولَدُ عَلَى الْفِطْرَةِ ثُمَّ اَبَوَاهُ يُهَوِّدَانِهِ اَوْ يُنَصِّرَانِهِ اَوْ يُمَجِّسَانِهِ "Her doğan çocuk İslâm fıtratı üzerine doğar. Sonra ana babası onu Yahudi, Hristiyan veya Mecusi yapar."^[8] diyerek bu kitabete işaret buyurmuştur.

Her çocuk fıtrat üzere, vicdanında Allah'a iman etmeye müsait olarak doğar. O bu haliyle üzerine hiçbir yazı yazılmamış tertemiz bir kağıt gibidir. Üzerine en baş döndürücü şiirler yazılmaya hazır ve en mübarek bir kitabete de müstaittir...

O böyle doğar ama, ya sonra ne olur? Anası, babası, amcası, dayısı, evet en yakın daireden en uzak daireye kadar ona tesir edenler, onu Yahudileştirir, Hristiyanlaştırır veya Mecusileştirirler. Meseleyi günümüze göre ifadelendirecek olursak; komünistleştirir, masonlaştırır, kapitalistleştirir... Yani onu Allah'ın dininin dışında birçok yollara sokar ve kirletirler.

Her selim fıtrat, vicdanında bu şehadetin sesini duyar. Bu misak, varlığın hangi safhasında olursa olsun, onu her zaman ruhumuzun derinliklerinde hissederiz. Onun için biz, Rabbimiz'i bize tarif eden dört küllî esastan biri olarak vicdanı sayıyor ve vicdanı tek başına Cenab-ı Hakk'ın varlığına delillerden biri kabul ediyoruz.

Kainat bir kitaptır; bize Allah'ı anlatır.
Kur'ân bir kitaptır; bize Allah'ı anlatır.
Peygamberimiz bir kitaptır; konuşan bir delil olarak bize Allah'ı anlatır.

Ama bir de sessiz bir kitap var; Kant gibi, Bergson gibi filozofların; kitapların, düşüncelerin, tabiatın verasında Allah'ı bilmeyi ona bağladıkları, sessiz, derin, yalan söylemeyen bir kitap: Vicdan. Elest bezminde, dudağı "Belâ" şerbetiyle ıslanan bu şahid, Allah'ın varlığına öyle bir delildir ki, esasen onu yakalayabilen için artık başka hiçbir delile ihtiyaç yoktur. Vicdan ki, Allah'tan başka hiçbir şey ile tatmini mümkün değildir. Vicdan ki, bulmak mânâsına gelir ve ancak Allah'ı bulduğu zaman huzura erer. Ve işte her doğan çocuk dünyaya böyle bir şâhid ile gelir.

Biz, مَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ فَقَدْ عَرَفَ رَبَّهُ "Nefsini bilen, Rabb'ini bilen de odur."^[9] ifadesini bu şekilde anlamaya meyyalız. Vicdanının dilinden anlayan da Rabb'ini tanıyan da o dur.

"Maveradan bekliyorken bir haber,
Perde kalktı öyle gördüm ben beni"

mısralarında doruk noktaya ulaşan bu düşünce, Niyâzi Mısrî'nin:

"Ben taşrada arar iken
O can içinde can imiş"

düşüncesiyle âdeta sistemleştirilmiştir. Ve milyonlarca evliya da işte bu sırlı kitabın rehberliğinde nice uçsuz bucaksız yollar katetmişlerdir.

Ben, dışta dolaşıyordum.. başı açık, yalınayak hayallerle hep O'nu arıyordum. Mâvera perdesi kalkınca, her şeyin düğüm düğüm benim vicdanımda meknî olduğunu müşahede ettim.

Latife-i Rabbaniyenin bu büyük rüknü, her müşkili çözen hüviyetiyle, kalbimize doğduğu zaman orada Cennetin cilve cilve açıldığını bizzat görürüz. Orada temessül eden şeyin tecelli-i hazret olduğunu anlarız. Günden güne orada cehennemden ve cehenneme sebep olan fiillerden nefretin kabardığını, vicdanın bir rehber gibi elimizden tuttuğunu ve bütün kevn ü mekanları, onlarda hasıl olan mânâları gözümüzün önüne seriyor gibi olduğunu hissederiz.

Evet her insan, dünyaya gelirken, kendisini böyle zirvelere ulaştıracak bir rehberle dünyaya gelir. Ama maddeye inhimak eden ve Allah'ı, laboratuarda arayan nâdân, vicdanının sesine kulak tıkadığı, onu hiç çalıştırmadığı, hatta körelttiği, paslandırdığı için bu rehberi gerçek yüzüyle tanıyamayacak ve bu rehberden faydalanılması gereken ölçüde faydalanamayacaktır.

Elest bezmi, birçok hadis-i şerifte de ele alınıp izah edilir. Bilhassa, 30'a yakın sahabinin -ki, içlerinde Hz. Ali, Ebû Said el-Hudrî, Süraka b. Malik, Hz. Aişe, Abdullah b. Ömer, Abdullah b. Abbas, Abdullah b. Mesud, Abdullah b. Amr gibi seçkin sahabîler de vardır- rivayet ettikleri şu hadis, yukarıda zikrettiğimiz âyetin tefsirini şöyle yapar: "Allah (cc), Adem'in sırtını sıvazlayıverdi. Bütün Adem zürriyeti döküldü. Ve Allah (cc) onlardan misak aldı."^[10]

6.Yine aynı kadronun rivayet ettiği başka bir hadiste Efendimiz (sav) şöyle buyurmaktadır:

الشَّقِيُّ مَنْ شَقِيَ فِي بَطْنِ اُمِّهِ وَالسَّعِيدُ مَنْ سَعِدَ فِي بَطْنِهَا "Şakî daha annesinin karnında iken şakîdir, saîd de daha annesinin karnında iken saîddir."^[11]

Evet, Marks, daha annesinin karnında iken, "beşeri idlal edecek, beşer suretinde bir şeytandır" damgasını yemiştir. 20. asırda bize ışık tutan Hasan el-Benna, Seyyid Kutub, Nedvî ve emsali; Türkiye'de de adıyla sanıyla, yoluyla yöntemiyle bu işi temsil eden Büyük Rehber gibi daha niceleri tâ annelerinin karnındayken saîd damgasıyla şereflendirilmişlerdir.

Evet, saîd ve şakî daha annelerinin karnında iken tesbit edilir. Ama bu kitabet ve yazılış, o insanın iradesi, o insanın kini, nefreti veya tam tersine şefkat ve mürüvveti hesaba katılmadan yapılmaz.

7. Ve yine "müttefekun aleyh" bir hadiste, Efendimiz, Hz. Adem ile Hz. Musa arasında cereyan eden bir konuşmayı bize şu şekilde nakleder. Nakledilen bu hâdise, kitabet meselesini izah etmesi bakımından mevzumuzla yakından alâkalıdır:

"Hz. Adem ile Hz. Musa (as) Efendilerimiz karşılaştılar, yüz yüze geldiler. (Bu karşılaşma misal âlemine ait bir tablodur) Hz. Musa (as), Hz. Adem'e dedi ki: Sen bizim babamız Adem'sin. Bizi haybet ve hüsrana uğrattın; cennetten çıkmamıza sebep oldun!"

Bunun üzerine Hz. Adem ona şu karşılığı verdi: "Sen ki Musa'sın. Allah seni seçti, üstün kıldı ve sana Tevrat'ı verdi. Buna rağmen sen beni, ben yaratılmadan kırk sene evvel hakkımda verilmiş olan bir hükümden dolayı mı kınıyorsun?!"

Allah Resûlü sözünün burasında durdu ve üç defa "Adem, Musa'ya galebe çaldı"^[12] buyurdu..

Adem'in Musa'ya galebe çalması hususunu selef öteden beri bir hayli izah ve tefsire tâbi tutmuşlardır. Söylenenlerin hülasası şudur:

-Hz. Adem, Musa'nın babası olduğu için galebe Hz. Adem'e verildi.

-Hz. Adem ile Hz. Musa ayrı şeriatların sahibidir. Birine göre suç olan diğerine göre suç olmayabilir. Onun için Hz. Adem galebe çalmıştır.

-Cennet teklif yeri değildir. Dünya ise teklif yeridir. Hz. Adem cennette mükellef değildi. Halbuki Hz. Musa dünyaya ait bir prensiple konuştu. Onun için de Hz. Adem galip kabul edildi.

-Hz. Adem, hayır ve şerrin Allah'tan olduğunu anlatmak istedi ki; doğrusu da budur. Onun için galip sayıldı...^[13] vs.

Bütün bu tevcihler mizan ve ölçüye gelir cinsten şeyler değildir. Ancak biz selefe olan saygımızdan dolayı bu sözlerin kritiğini yapmayacağız. Fakat Efendimiz'in mübarek beyanlarındaki ince bir hikmete işaret etmeden de geçemeyeceğiz.

Bir kere bu hadîs, bizlere kadere ait sırlı bir meseleyi anlatıyor. Her şeyin kitabeti, daha o şeyler olmadan önce yapılmıştır.

İkinci olarak, Hz. Adem'in söyledikleriyle, Hz. Musa'nın söylediklerinin bir mukayesesini yapıyor ve ardından da Hz. Adem'in galebesine işaret ediyor.

Efendimiz, "Âdem, Musa'ya galebe çaldı" derken Hz. Musa'nın düşüncesinin yanlış olduğunu söylemiş olmuyor. Belki Hz. Adem'in görüşünün daha şümullü olduğuna dikkati çekiyor.

Kaderde iki yön vardır. Birincisi, her şeyin Cenâb-ı Hak tarafından bilinip tespit edildiği, tayin ve takdirlerinin yapıldığı yöndür ki bu, kaderin Cenâb-ı Hakk'a bakan yönüdür. İkincisi ise insan iradesini ilgilendiren yöndür.

İşte Hz. Musa, Hz. Adem'in cennetten çıkarılması hâdisesini, kaderin sadece insan iradesini ilgilendiren yönünü esas alarak değerlendirmiş ve söylediklerini bu açıdan söylemişti. Halbuki Hz. Adem meseleye hem Cenâb-ı Hakk'ın tesbit ve takdiri açısından hem de kulun iradesi açısından bakmış ve bir yönüyle makam-ı cem'e göre konuşmuştu. Meseleye böyle bakması sebebiyle de bu mevzuda Hz. Adem, Hz. Musa'ya üstün gelmişti.

İnsan iradesi, haricî vücudu olmamasına rağmen, Cenâb-ı Hakk'ın yaratmasına bir şart olması dolayısıyla işlenen hatalara mercidir.

مَا أَصَابَكَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللهِ وَمَا أَصَابَكَ مِن سَيِّئَةٍ فَمِنْ نَفْسِكَ "Sana isabet eden bütün hayırlar Allah'tan; bütün şerler ise senin nefsindendir" (Nisa, 4/79) âyeti bize bu ölçüyü veriyor. Fakat meselenin diğer tarafında da "Meşîet-i İlahî" vardır. İnsan Allah'ın dilediğinden başka hiçbir şey dileyemez. İşte: وَمَا تَشَاؤنَ اِلاَّ أَنْ يَشَاءَ اللهُ "Siz ancak Allah'ın dilediğini dileyebilirsiniz" (İnsan,76/30) âyeti de bize bu dersi vermektedir.

Allah öyle bir Hâkim-i Mutlak'tır ki, bütün iradeleri ters yüz eder ve kendi vereceği hükmü verir.

Sizin irade dediğiniz şey, bir kaşık sudan ibarettir ki, ancak ummana katıldığı zaman neye yaradığı ortaya çıkar. Zâtında o bir hiçtir. Ama Allah (cc) cihanı bu hiç üzerine kurmuştur. O zaman da bu hiç olan irade cihan kadar bir kıymet kazanmıştır.

Kader meselesine böyle ihatalı bakmak gerekir. Bu bakış cem' makamını temsil eden bir bakış keyfiyetidir.

Şu âyetler bu da'vayı tenvir eder mahiyettedir:

كَلاَّ إِنَّهُ تَذْكِرَةٌ * فَمَنْ شَاءَ ذَكَرَهُ * وَمَا يَذْكُرُونَ إِلاَّ أَنْ يَشَاءَ اللهُ هُوَ أَهْلُ التَّقْوَى وَأَهْلُ الْمَغْفِرَةِ "Hayır, şüphesiz bu Kur'ân bir öğüttür. Dileyen kimse öğüt alır. Allah dilemeksizin öğüt alamazlar. O, kendisinden korkulmaya daha layıktır ve bağışlamaya da daha ehildir." (Müddessir, 74/54-56)

İmam Gazali, "Ben yapmıyorum; fakat diliyorum" diyenlere şu cevabı verir: "Peki, dilemeyi veren kim?"

Biz mükellefiz, iş yapıyor gibiyiz. Fakat bu mükellefiyetimizin sınırını ancak bize bu mükellefiyeti veren Allah bilir.

O bize, hayır ve şerre medar olabilecek birşey vermiş. Ama bu şey, yüz müdür, astar mıdır belli değil...

Ama görülüyor ki, bu şey üzerinde göz kamaştırıcı atlaslar dokunuyor ve bu şeye sahip olana krallık taçları takılıyor. Evet, bu şey bir yönüyle hiçbir şey, bir yönüyle de çok şey... Böyle düşünmek düşüncede cem'in gereğidir. Mes'eleyi her iki yönüyle ele alan kader mevzuunu cem' etmiştir. Mes'eleyi bu şekliyle ele almayanlar ise ya Cebrî ya da Mutezilî olmuştur.

Sebkat etmiş bir kitap vardır. Keyfiyeti bizce meçhul olan bu kitabın yanında, bir de yine keyfiyeti bizce meçhul boynumuza takılmış bir kitap daha vardır. Hayrı da şerri de yaratan Allah'tır. Fakat O'nun hayra rızası var, şerre rızası yoktur. Şerri isteyen insandır. Allah insanın şer işlemesini istemez. Fakat insan şerri isteyince, O da yaratır.

8. İsterseniz şimdi de bu hususu müşahhaslaştıracak bazı misaller arzedelim:

إِنَّكُمْ وَمَا تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللهِ حَصَبُ جَهَنَّمَ أَنْتُمْ لَهَا وَارِدُونَ "Siz ve Allah'tan başka taptıklarınız, cehennemin yakıtısınız, oraya gireceksiniz." (Enbiya, 21/98)

Bu âyet nazil olunca müşriklerin beyni döndü. Çünkü âyet onlara hitaben şöyle diyordu: Siz ve ululadığınız bütün putlarınız, muvaffakiyetler isnad ettiğiniz ve böylece şımartıp şişirdiğiniz ne kadar toteminiz varsa hepsi, cehennem yakıtından başka birşey değildir.

Bu ifadeler doğrudan doğruya, müşriklerin Kâbe'yi dolduran 360 putunu birden hedef alıyordu. Oysa ki bu putlar onların şeref ve namuslarıydı. Kur'ân, onları cehennem ateşiyle tehdid ediyordu. Suskun davranamazlardı. Muhakkak bu tehdide ve meydan okumaya karşı birşeyler demeleri gerekiyordu. Fakat çaresiz idiler. Çünkü kendilerinde Kûr'an'a cevap verecek güç bulamıyorlardı.

Daha sonra akıllarına İbn-i Zibe'ra geldi. İkna gücü çok kuvvetli olan bu kuru mantık insanını, Allah Resûlü'ne gönderdiler. Sıkı sıkı da tenbih ettiler; "muhakkak O'nu susturmalısın, şeref ve namusumuz senin elinde" dediler.

Zavallı İbn Zibe'ra, aklınca mantık oyunu yapacaktı. Allah Resûlü'ne hitaben "Sen, 'putlarınız ve siz cehennemin yakıtısınız' derken bütün putları mı kasdettin?" diye sordu. Allah Resûlü "Evet" cevabını verdi. Bunun üzerine İbn-i Zibe'ra sözüne şöyle devam etti: "O zaman, Hristiyanlar Hz. İsa'ya, Yahudiler Hz. Üzeyr'e Allah'ın oğlu diyor ve onlara mabud nazarıyla bakıyorlar. Ayrıca meleklere Allah'ın kızları diyenler var. Şimdi senin dediğine göre onlar da mı cehenneme gidecekler?"

O aklınca Allah Resûlü'nü ilzam edip susturmak istiyordu. Ancak ona cevap olarak derhal şu âyet nazil oldu:

إِنَّ الَّذِينَ سَبَقَتْ لَهُم مِنَّا الْحُسْنَى أُوْلَئِكَ عَنْهَا مُبْعَدُونَ "Yaptıklarına karşılık katımızdan kendileri için (hüsnâ), iyi şeyler yazılmış olanlar, işte onlar cehennemden uzak tutulanlardır." (Enbiya, 21/101)

Eteklerini dünyanın tozuna toprağına bulaştırmamış o insanlar cehennemden uzaktırlar. Allah'a kulluktan göz açıp kapayıncaya kadar dahi gafil olmayan melekler cehennemden uzaktırlar.

Evet, Nefha-i İlâhî olarak "Ruhullah" ünvanıyla dünyaya gelen, beşere hayat üfleyip, ölü gönülleri dirilten Hz. Mesih ve Allah'ın yüce bir nebisi olan Hz. Üzeyr ezel-ebed arasındaki mesafe kadar cehennemden uzaktırlar...

Onlar hakkında yanlış itikat ve yanlış düşüncelere sapanlar sadece kendi başlarını yiyeceklerdir. Çünkü nebiler ve melekler, haklarında (hüsna) iyi akıbet hükmü sebkat etmiş seçkinlerdir. Ve zaten meselenin bizim mevzumuzla alâkalı yönü de âyetteki bu ifadedir.

9. Abdurrahman b. Avf anlatıyor:

"Bir defasında bayılmış ve kendimden geçmiştim. Birden, vaziyet ve durumları dehşet veren iki şahıs yanımda görünüverdi. Elimden tutup beni bir tarafa doğru sürüklemeye başladılar. "Beni nereye götürüyorsunuz?" diye sordum. "Aziz ve emin olan Zât'ın huzuruna götürüyoruz, hesap vereceksin!" dediler. Onlar beni bu vaziyette götürürlerken birden karşıdan bir adam çıkageldi. Onlara beni kasdederek "Bunu nereye götürüyorsunuz?" diye sordu. Ona da aynı cevabı vererek "Aziz ve Emin olana götürüyoruz" dediler. O, "Hayır onu götüremezsiniz. Çünkü o daha annesinin karnında iken hakkında hüsna sebkat etmiş bir kişidir. O Aziz ve Emin'in huzuruna çıkarılmaz" dedi. Bunun üzerine ayıldım.."

Efendimiz, -ileride tafsilatıyla izah etmeye çalışacağımız- bir hadîslerinde: "Kulun cehenneme girmesine bir karış kalır; fakat, kitap sebkat ettiği için cennet ehlinin amelini işler ve cennete gider"^[14] buyurarak Abdurrahman b. Avf'ın anlattığı hâdiseye ışık tutar. Zaten Abdurrahman b. Avf cennetle müjdelenmiş on kişiden biriydi. Bizim burada üzerinde durduğumuz husus ise, kitabın sebkat etmesi meselesidir.

10. Amir b. Sa'd, babası Sa'd b. Ebi Vakkas ile alâkalı bir hâdiseyi bize şöyle naklediyor:

Babam, Kûfe sokaklarından birinden geçerken bir kısım insanların, bir insanın başına toplanıp onu dinlediklerini görür. Merak edip yanlarına varır. Bakar ki, adam durmadan, Hz. Ali'ye, Zübeyr b. Avvam'a ve Talha b. Ubeydullah'a (ra) sövüp sayıyor. Tabiî yanındakiler de durmuş onu dinliyorlar. Babam, adama: "Sesini kesiyor musun, yoksa beddua edeyim mi?" der. Adam, küstahlaşır ve "yoksa beni tehdid mi ediyorsun?" karşılığını verir.

Babam canı çok sıkılmış olduğu hâlde oradan ayrılır. Sonra eve gelerek abdest alır ve iki rekat namaz kılar. Namazdan sonra da ellerini kaldırır ve şöyle dua eder:

"Allah'ım, biraz evvel konuşan adamın sövüp saydığı bu insanlar, eğer haklarında "hüsna" sebkat etmiş insanlarsa, Sen bir delil ve âlamet göster. Tâ ki böyle insanların aleyhine ulu orta konuşmalar olmasın. Diğerleri de bundan ibret alsın!"

Daha aradan iki dakika geçmemişti ki, nereden çıktığı bilinmeyen bir deve cemaata doğru ilerledi. Birden, o konuşup duran adamın üzerine saldırdı. Duyanlar sadece acı bir feryad duyabildiler. Biraz sonra adam, paramparça, cansız, yerde yatıyordu. Herkes, olup bitenlerin şokuyla: "Ya Eba İshak! Ya Eba İshak!" diyerek Hz. Sa'd'ın evine koşmaya başladılar. O ise herhalde "iyi mi ettim, kötü mü ettim?" diye düşünüyordu.

Onlar hakkında hüsnâ sebkat etmişti. Hz. Ali hakkında, Haydar-ı Kerrar, Şâh-ı Merdân, Damad-ı Nebi denmiş ve hakkında güzel hüküm verilmişti.

Hz. Talha, Uhud'da kırık koluyla Allah Resûlü'nü müdafaa etmiş ve Allah Resûlü'nün "Talha'nın imdadına koşun"^[15] iltifatına mazhar olmuştu.

Hz. Zübeyr, "Her nebinin bir havarisi vardır. Benim havarim ise Zübeyr b. Avvam'dır"^[16] denilerek Allah Resûlü tarafından havariliği bütün cihana ilan edilen bir yiğitti.

Ya bunlar hakkında duyduğu kötü sözlere dayanamayıp dua eden Sa'd b. Ebi Vakkas, o da Allah Rasulünün dayısının oğluydu. Allah Resûlü, Uhud'da ona ok atmasını söylerken "At, anam babam sana feda olsun"^[17] demişti. Yaptığı her dua mutlaka kabul oluyordu. Onun için herkes Sa'd'ın bedduasından tir tir titrerdi.^[18] İşte bunların hepsi, haklarında hüsnâ sebkat etmiş insanlardı.

Yani, kapıyı çalmadan rahmet kapısından içeriye girecek, İlâhî iltifatın eteklerini öpecek, dudakları o bezm ile mütebessim cennete alınacaklardı.

İnsan ne yaparsa yapsın, daha önce kendisi için yazılandan öte birşey yapamayacaktır. Ancak bu yazma, onu yapmaya mecbur kılan bir haricî zorlama olarak değerlendirilmemelidir. Yukarıda da ısrarla söylediğimiz gibi, Cenâb-ı Hak, ezelî ilmiyle kulun ne yapacağını önceden bildiği için, kader defterini ona göre yazmıştır. Haklarında hüsna ve güzel netice hükmü verilenler için de durum daha farklı değildir. Allah (cc), onların iradeleriyle yapacakları güzel ve iyi işleri bildiği için onlar hakkında böyle güzel bir neticeyi tayin ve takdir buyurmuştur. Çünkü O, Allâm'ül-Guyûb'dur. Bütün gizli-âşikâr her şeyi sadece O bilir. Hem de O, varlık henüz yaratılmadan önce bilir. Ve bildiğini kader defterinde yazdıklarıyla gösterir. Sonra da kul, teker teker Cenâb-ı Hakk'ın bildiği üzere işleyeceklerini işler. Bunları da melekler amel defterlerine kaydederler. Her iki defter de birbirinin aynısı olarak tecelli eder. Cenâb-ı Hak, bizleri de haklarında hüsnâ sebkat etmiş kulları zümresine ilhak eylesin! (Âmin).

---

[1] Müslim, Kader, 16
[2] Ebû Davûd, Sünnet, 16
[3] Tirmizi, Kıyâmet, 59; Müsned, I, 293, 303/307
[4] Buharî, Tehaccüd, 21; Ezan, 155
[5] Ahmed bin Hanbel, IV, 181
[6] Tirmizi, Kader 8; Ahmed b.Hanbel, II, 167
[7] Kehf, 18/49; Câsiye 45/29; Kâf, 50/18; İnfitar, 82/11-12
[8] Buharî, Cenâiz 93; Ebû Dâvûd, Sünnet 17; Tirmizî, Kader 5
[9] Keşfu'l-Hafâ, II, 343-44, 4. Bs. Beyrut 1405/1985
[10] Müsned, I, 272
[11] Heysemî, Mema'u'z-Zevâid, VIII, 193
[12] Buharî, Tefsir (20) 1,30 Kader 11, Enbiya 31, Tevhid 37; Müslim, Kader, 13
[13] Nevevî, Müslim Şerhi, XVI, 440-42
[14] Buharî, Kader, 1; Muslim, Kader 1
[15] İbn Kesîr, el-Bidâye ve'n-Nihâye, IV, 33-34
[16] Buharî, Cihâd, 40,41,135; Fedailu's-Sahâbe 13; Magazi 29; Müslim, Fedailu's-Sahâbe 48
[17] Buharî, Cihâd, 80; Müslim, Fezâilu's-Sahâbe 41,42
[18] Tirmizî, Menâkıb, 26