‘In Turkije zitten gülenisten in de val’
De volgelingen van de omstreden Turkse geestelijke Fethullah Gülen hebben het zwaar te verduren. Niet alleen in Turkije, waar ze bij duizenden zijn gearresteerd op verdenking van medeplichtigheid aan de mislukte coup van vorige zomer, maar wereldwijd. Overal staan ze bloot aan intimidatie door aanhangers van president Erdogan, al is fysiek geweld tot nu toe grotendeels uitgebleven.
Vrijwel elke gülenist voelt zich op het ogenblik onbehaaglijk. „Ik maak me zorgen over mijn veiligheid”, zegt Alp Aslandogan, een vertrouweling van Gülen. Hij is over uit de Verenigde Staten, waar Gülen in ballingschap leeft, en op bezoek in Amsterdam. „Mijn ouders bellen steeds dat ik moet oppassen”, zegt ook een Nederlandse gülenist, die het interview bijwoont. „De situatie van onze aanhangers is zonder precedent”, zegt Aslandogan.
Alp Aslandogan (49) is een tengere man, computerwetenschapper van huis uit, die vaak optreedt als Gülens woordvoerder of tolk. Aslandogan leidt ook een gülenistische stichting in de VS, die zich richt op ‘vreedzaam samenleven’, een typisch Gülen-begrip.
Aslandogan: „In Turkije zitten onze mensen in de val. Ik hoorde net het hartverscheurende verhaal van een vrouw die in de gevangenis werd opgesloten met haar pasgeboren baby. De baby overleed. Een vriend van mij werd opgepakt en gedwongen water uit de toiletpot te drinken. Bij weer een ander moesten zelfs de benen worden geamputeerd door de slechte verzorging in de gevangenis.”
Volgens Aslandogan is in Turkije het institutionele netwerk dat de gülenisten door de jaren heen hadden opgezet volledig ontmanteld. „Er is echt niets van over. 35 ziekenhuizen, 15 universiteiten en 500 scholen en trainingscentra zijn gesloten. Als ze al zijn heropend, dan staan ze nu onder leiding van Erdogan-gezinde mensen.”
Wat doet u nu voor de Turkse volgelingen van Gülen?
„We bidden voor hen. We proberen financiële hulp te bieden en internationale steun te mobiliseren. Maar in Turkije durven onze mensen nauwelijks samen te komen uit vrees dat iemand verklapt dat er wéér een ‘samenzwering’ tegen de regering wordt gesmeed. Het is al gevaarlijk als vijf van onze mensen samen een kopje thee drinken. Vaak zeggen mensen ook: kom maar niet te dichtbij ons, je bent als een hete aardappel.”
Erdogan wil zijn macht versterken met het referendum in april. Denkt u dat hij daarin zal slagen?
„Als hij het door laat gaan, is hij tot de conclusie gekomen dat hij het zal winnen. Zo niet, dan zal hij een weg vinden om het af te blazen. Het staat ook helemaal niet vast dat er in Turkije nog eerlijk kan worden gestemd. Vroeger was er voldoende controle, nu niet. Alle kritische journalisten zitten vast of zijn ontslagen. Er is geen onafhankelijke pers meer. Partijen die tegen Erdogans voorstel zijn, mogen vaak ook geen campagne voeren.”
Waarom is Erdogan toch zo gebeten op uw beweging?
„Ze zochten een geschikte zondebok, om de overgang te rechtvaardigen van een democratisch systeem naar een autoritair bewind. Wij waren de meest voor de hand liggende partij. Gülen had al in 2011 duidelijk gemaakt dat hij zijn steun aan Erdogan introk.”
Wat zijn dan de verschillen tussen Erdogan en Gülen?
„Het grote verschil met Erdogan is dat Gülen niet de leider is van een land. Hij is inspirator van een geestelijke beweging. Gülen kwam uit de civiele islamitische hoek, terwijl Erdogan via de route van de politieke islam kwam. Erdogan wilde altijd meer politieke macht, en hij verwachtte van Gülen dat die dat streven klakkeloos zou ondersteunen. Toen Gülen dat niet deed, zag Erdogan dat als verraad.
„Zelf raakte ik eerst geïnteresseerd door een artikel over de denkbeelden van Gülen waarin wetenschap en religie op een aangename manier samenkwamen. Daarna kwam ik tijdens mijn studie in contact met jongeren die zich lieten inspireren door Gülen en raakte op mijn beurt geïnspireerd door de manier waarop zij in het leven stonden. Pas later ontmoette ik de man zelf.”
De Gülenbeweging, zelf noemen ze het Hizmetbeweging, is een Turkse islamitische beweging met wereldwijde vertakkingen. De afgelopen decennia is haar invloed binnen Turkije gegroeid. Gülenisten leggen in navolging van hun religieuze leider grote nadruk op onderwijs en dialoog. Ze werden een machtsfactor van betekenis, en leden verwierven invloedrijke posities bij met name justitie en politie. Ze begonnen processen tegen hoge seculiere militairen, waarbij omstreden bewijs werd gepresenteerd. Tot 2011 was de Gülenbeweging bondgenoot van Erdogan in de strijd tegen de seculier nationalistische ideologie die sinds Atatürk Turkije domineerde. Daarna kwam het tot een breuk en worden gülenisten vervolgd. Dit werd veel erger na de coup, waarvan de regering Gülen beschuldigt.
Waren de gülenisten nu betrokken bij de coup van vorige zomer?
„De coup volgde niet het gebruikelijke patroon. Het is nog steeds een mysterie. Het is best mogelijk dat er aanhangers van Gülen aan hebben meegedaan, maar alleen in de verkeerde veronderstelling dat het hun plicht was orders van militaire superieuren te gehoorzamen. Van wie die orders precies afkomstig waren, blijft onduidelijk. Veel officieren zijn misleid.”
Waarom deden gülenisten al ruim voor die coup zo geheimzinnig over betrokkenheid bij tal van maatschappelijke organisaties?
„Vanouds was het zo dat voor de Turkse regering gold dat de ideale Turk een hardwerkende, nationalistische, niet-praktiserende sunnitische Turk was. Wie niet helemaal aan dat beeld voldeed, had de neiging dat een beetje te verbergen. Dat is een reflex die Turken ook hebben meegenomen naar andere landen.
„Ook in Nederland weet de buitenwereld van veel organisaties niet dat die worden geleid door mensen die door Gülen zijn geïnspireerd. Te laat kwamen we erachter dat dit tot misverstanden leidt. Overigens verschilt het per land. Turkse Amerikanen hebben geen enkele moeite om te zeggen dat ze gülenist zijn.
„Ter verdediging moet ik eraan toevoegen: het komt ook door de manier waarop de beweging is georganiseerd. Het is veel meer los zand dan bijvoorbeeld Dyanet [de Turkse religieuze overheidsdienst die onder meer imams levert en betaalt voor de 143 Turkse moskeeën in Nederland]. In Nederland proberen we nu ook opener te zijn, er is net een nieuwe website over de beweging in Nederland.”
Turkse Nederlanders demonstreerden twee weken geleden omdat Nederland een Turkse minister geen toestemming gaf te komen spreken over het referendum. Waarom zijn zij zó sterk gericht op Turkije?
„Nationalisme hoort bij Turken, de band met het land is traditioneel al sterk. En bovendien komen veel Turkse Nederlanders van het platteland van Anatolië, ze waren niet goed opgeleid. Dan is het wel makkelijk om als emigrant in een wijk te wonen waar alles in het Turks kan en is. Zij kijken nog steeds vooral Turkse televisie, die pro-Erdogan is. Dan blijft die band vanzelf sterk. In de Verenigde Staten, waar ik woon, is dat anders. De Turkse Amerikanen moeten niets van Erdogan hebben.”
Dat voorspelt niet veel goeds voor verdere integratie in de Nederlandse samenleving.
„Integreren in Nederland is niet per se nodig als je in zo’n buurt opgroeit. Als je terecht zou komen in een buurt met autochtonen, dan moet je wel. Maar het heeft ook te maken met hoe hoog de ontvangende Nederlandse maatschappij de lat legt voor haar immigranten. Wordt die lat te hoog gelegd, dan schrikt dat af. Wat dat betreft, hebben de migranten het in de VS makkelijker dan in Nederland. De verwachtingen zijn daar minder hooggespannen.
„Wie wil integreren, moet uit zijn comfort zone stappen. Je moet jezelf dan de vraag stellen: waarom ben ik hier? Daar is een reden voor. Anders was je wel ergens anders, toch? Natuurlijk hoef je niet je hele achtergrond af te werpen. Ik zou adviseren: combineer het beste van de twee werelden. Verloochen je wortels niet, maar sluit je aan bij de nieuwe maatschappij.”
- Aangemaakt op .