Fethullah Gülen’s visie op vernieuwing als alternatief voor
In een moderniserende wereld leek vernieuwing een voorwaarde te zijn om een bestaansrecht in de wereld te behouden, zonder overheerst te worden door de zogenaamde ‘beschaafde naties’. Modernisering was dan ook het uitgangspunt in de ideologie die gericht was op het redden van Turkije van westerse overheersing: het Kemalisme, geïntroduceerd door de aanvoerder van de vrijheidsoorlog en stichter van de Republiek Turkije, Mustafa Kemal Atatürk. Het Kemalisme is een verlichtingsideologie, met als doel: het voortbrengen van een generatie met vrije ideeën, vrije gewetens en vrije kennis. Dit was volgens Atatürk de basis geweest voor de Westerse successen op wetenschappelijk gebied en nu ook de sleutel voor Turkije’s succes. Dat succes zou haar een plek temidden van de familie van beschaafde naties garanderen.
Turkije als ondeelbare eenheid
Religie was daarbij de grote hinderpaal. De dogma’s uit de religie zouden volgens het Kemalisme een mens er van weerhouden om kritisch en wetenschappelijk redeneren. Bovendien zou het voor verdeeldheid zorgen, want het was tijdens het Osmaanse Rijk al gebleken dat de verschillende gemeenschappen die Turkije rijk was, een open deur voor buitenlandse interventie vormden.
Atatürk had het vaste voornemen om korte metten te maken met deze bedreigende diversiteit. Onder invloed van het Europese model van de natiestaat werd besloten dat Turkije met zijn land en natie een ondeelbare eenheid vormde, met het Turks als nationale taal. Dit eenheidsstreven deed zich op religieus gebied voelen doordat er een Directoraat van Godsdienstzaken kwam, dat bepaalde wat de juiste uitleg van de islam was, en dat voortaan de aanstellingen van alle religieuze vertegenwoordigers regelde. Dat betekent dat alle religieuze functionarissen in Turkije nu nog steeds staatsambtenaren (!) zijn, iets dat wij ons in Nederland maar moeilijk voor kunnen stellen. En dat roept de vraag op wat scheiding van kerk en staat in Turkije in dat geval inhoudt!
Ook dit was voor Atatürk duidelijk: de staat verzorgt de uitleg van de islam als ‘de religie van verstand en rede van de moderne Turken’, en voor het overige dienen religieuze overtuigingen zich te beperken tot ieders persoonlijke geweten.
Epistels van het Licht
In die eerste jaren van de Republiek, waarin religieuze uitingen behalve die van staatswege angstvallig buiten het publieke domein gehouden werden, werd de Risale-i Nur (Epistels van het Licht) geschreven. Dit korancommentaar had tot doel om overtuigde moslims en een ieder die twijfelde aan de islam toe te rusten op de moderne tijd.
Dit commentaar werd geschreven door Said Nursi, een islamitische filosoof die door de regering als dissident werd beschouwd, en het grootste deel van zijn leven in gevangenissen of in ballingschap doorbracht. Onterecht volgens hem zelf, want hij hield zich aan de regels van het spel; religie dient zich te beperken tot het persoonlijke geweten. “Dat is precies waar ik aan werk”, leek hij te willen zeggen. “Ik stimuleer het persoonlijke geloof, dat zich in het persoonlijke geweten bevindt, door duidelijk te maken dat wij in deze tijd niet kunnen volstaan met een geloof op basis van imitatie, zoals onze ouders deden. We hebben in deze tijd een geloof op basis van eigen onderzoek nodig.”
Hij probeerde daarom door zijn wijze van koranuitleg mensen ervan bewust te maken dat religie en wetenschap met elkaar gecombineerd moeten worden; dat men de wetenschap niet moet schuwen vanuit het idee dat religieuze boeken zoals de koran en de overleveringen het antwoord op alle vragen kunnen bieden. Men moet zich juist verdiepen in de wetenschap, om vanuit het ‘boek van het universum’ tot het inzicht te komen dat wetenschappelijke feiten de religieuze inzichten niet ondermijnen, maar deze juist bewijzen en illustreren.
Ondanks de belemmeringen die Said Nursi opgelegd kreeg, groeide de kring van mensen die zijn geschriften en korancommentaren de gevangenis uitsmokkelden, ze in het geheim vermenigvuldigden (overschreven!) en verspreidden. Ze werden Nur talebeleri (Discipelen van het Licht) genoemd.
De jonge Fethullah Gülen, die een studie islamitische theologie volgde in de provinciestad Erzurum, maakte in 1960, kort voor het overlijden van Said Nursi, kennis met een paar van deze ‘Discipelen van het Licht’ en als zodanig ook met Said Nursi’s werk, de Risale-i Nur.
De Risale-i Nur moet een grote indruk op hem gemaakt hebben, want er zijn veel elementen uit de Risale-i Nur terug te vinden in de visie die Fethullah Gülen in de daaropvolgende jaren zou ontwikkelen. Als leraar aan een koranschool in de grote stad Izmir zette Gülen zich in de jaren na zijn studie in voor het stimuleren van de persoonlijke geloofsbeleving bij jongeren.
Als prediker wist hij mensen zo te raken met zijn visie, dat zij geld beschikbaar stelden. Bijvoorbeeld voor zomerkampen waar jongeren begeleid werden bij hun studie, maar waar ook ruimte was voor discussies rondom religieuze en maatschappelijke onderwerpen. Ook ontving hij bijdragen voor huizen waarin studenten konden worden opgevangen, voor internaten, en nog later – in de periode van 1980 tot 1995 waarin de Turkse politiek een liberale koers volgde – voor privé-cursusinstellingen en scholen.
Gülen-scholen
Bij het wegvallen van het IJzeren Gordijn richtte de groep van mensen die geïnspireerd waren door Fethullah Gülen’s visie (de Gülen-beweging) zich op Centraal-Azië, dat door het wegvallen van het communisme een religieus en ideologisch ‘vacuüm’ was. In Centraal-Azië en wereldwijd werden scholen opgericht die geen religieus karakter hadden, die hetzelfde curriculum volgde als de staatsscholen en die geen religieus/islamitisch maar een neutraal karakter hadden; de ‘Gülen-scholen’.
Bronnen uit 1998 spreken over 150 scholen en 250 cursusinstellingen in Turkije en 250 scholen waaronder 7 universiteiten in andere landen; voornamelijk in Centraal-Azië en op de Balkan, maar ook op de Filippijnen en in Afrika. Hoewel er complottheorieën zijn over de wijze waarop dit scala aan onderwijsinstellingen gefinancierd wordt, heeft Fethullah Gülen altijd duidelijk gesteld dat zij een initiatief en resultaat zijn van vrijgevige Turkse burgers en van de zelfopoffering van vrijwilligers, zoals leraren die bereid zijn om voor (minder dan) een minimumloon te werken. Wat is toch deze visie van Fethullah Gülen, waardoor zoveel mensen aangesproken werden en die tot dergelijke resultaten leidde?
Fethullah Gülen staat voor veel mensen bekend als het gezicht van de tolerante en liberale islam. Hij is een voorvechter van dialoog met en tolerantie voor mensen met een andere cultuur en (geloofs)overtuiging.
In feite is het in bepaalde opzichten, net als Kemalisme, een antwoord op het dilemma: hoe behouden wij als Turken onze identiteit en stellen we onze positie in de wereld veilig? Alleen houdt het woord ‘Turken’ in deze visie vooral de islamitische gemeenschap in, en heeft het woord ‘identiteit’ niet alleen betrekking op Turk-zijn, maar refereert het vooral aan de islamitische identiteit van Turken en de ethische waarden die daar volgens Gülen aan verbonden zijn.
De islam die Fethullah Gülen predikt, is namelijk niet zozeer een dogmatische islam waarin religieuze voorschriften centraal staan. Het is meer de mystieke islam, die zich richt op de persoonlijke ontwikkeling van het individu tot een goed mens die eigenschappen ontwikkelt, die door iedereen worden gewaardeerd, zoals liefde voor de medemens, moed, bescheidenheid en de bereidheid om uit zelfopoffering iets te doen voor een ander (altruïsme). Bovendien staat Fethullah Gülen voor veel mensen bekend als het gezicht van de tolerante en liberale islam. Hij is een voorvechter van dialoog met en tolerantie voor mensen met een andere cultuur en (geloofs)overtuiging. Zo bezocht hij in 1998 zelfs de paus, om zelf het goede voorbeeld te geven van de principes die hij predikte.
Bedreiging voor de democratie?
De verbazing is dan ook groot als er in 1999 bij de Turkse tv-zender ATV tapes binnenkomen en worden uitgezonden, waarop deze alom gewaardeerde ‘hoca efendi’ (gerespecteerde leraar) zijn volgelingen lijkt op te roepen om te wachten op het juiste moment om de macht in Turkije over te nemen. De openbare aanklager opent een juridisch onderzoek naar Fethullah Gülen op basis van beschuldigingen als ‘het oprichten van een illegale organisatie met als doel het wijzigen van de structuur van de seculiere staat, om in plaats hiervan een op religieuze verordeningen gebaseerde staat te stichten’.
Is hier sprake van gegronde beschuldigingen, of is het vijandschap van de kant van de Turkse staat? Dit laatste is goed mogelijk, als je beseft dat de staat altijd het monopolie op de uitleg van de islam in handen heeft gehad, evenals van belangrijke begrippen als democratie en secularisme. Allemaal begrippen waarvan het belang door Fethullah Gülen onderkend wordt en waar hij zegt achter te staan. Waarom wordt hij er dan van beschuldigd dat hij een bedreiging vormt voor democratie, secularisme en modernisering en wordt er in feite gezegd dat hij streeft naar een islamitische staat?
Feit is dat Fethullah Gülen de waarde onderkent van begrippen als modernisering, secularisme en democratie, maar het ook aandurft om de inhoud ervan ter discussie te stellen omdat de betekenis die zij voor hem hebben toch net even anders is dan de betekenis die de ‘Kemalisten’ er aan hebben gegeven. Zo is democratie voor hem een begrip dat inherent is aan islam. Het Turkse volk heeft volgens hem behoefte aan een hogere vorm van democratie dan de huidige; een democratie die meer ruimte biedt aan de geestelijke (religieuze) voorzieningen, waar de mens volgens hem behoefte aan heeft. Secularisme houdt in dat de staat zich niet bemoeit met de religieuze beleving van haar onderdanen, zodat het ‘een klimaat schept waarin een ieder ongehinderd zijn eigen ideeën kan inzaaien en de oogst daarvan vergaren’.
Fethullah Gülen’s visie op zich is in zijn diepste wezen een alternatief voor modernisering, het begrip waar het allemaal om draait, omdat het zoals gezegd de noodgedwongen voorwaarde lijkt te zijn voor het behoud van een bestaansrecht in deze wereld, zonder onderdrukt of uitgebuit te worden door zogenaamde ‘beschaafdere naties’, zonder de eigen identiteit te moeten prijsgeven in ruil voor de identiteit van een ‘beschaafdere cultuur’: de nachtmerrie van de Kemalisten, maar ook van Fethullah Gülen. Dit willen zij beiden duidelijk voorkomen, maar tegelijkertijd verschillen hun ideeën over de wijze waarop sterk van elkaar. Fethullah Gülen heeft scherpe kritiek op de resultaten die de vorm van modernisering die Atatürk voorstond hebben opgeleverd. Fethullah Gülen wijt dit echter niet aan Atatürk, omdat deze volgens hem dezelfde mening toegedaan was als hijzelf, hij is alleen op een verkeerde manier begrepen en op een verkeerde manier aan zijn volk voorgesteld…
Imitatie van westerse moderniteit
Het voorbeeld van de ideale situatie daarentegen, is volgens Fethullah Gülen te vinden in de situatie zoals deze bestond in de eerste eeuwen na het optreden van de profeet Mohammed, en tijdens de eerste eeuwen van het Osmaanse Rijk. De islamitische gemeenschap werd in deze tijd volgens hem beschouwd als de meest ethische en ontwikkelde mensen ter wereld. Zij konden een geweldig bestuursapparaat ontwikkelen doordat zij ‘het drieledige fundament van inspiratie, verstand en ervaring’, zoals hij het noemt, op waarde wisten te schatten. Hun ethische perfectie en vooruitstrevendheid ten opzichte van de tijd waarin zij leefden, waren te danken aan tradities en structuren die hen stilzetten bij de vergankelijkheid van het aardse leven en de realiteit van de eeuwigheid. Daardoor gingen de mensen zich richten op immateriële waarden, zoals wetenschap, kennis en de verdediging van recht en gerechtigheid. Dit was de reden dat zij werden voorbestemd om over de wereld te heersen. Echter, dit testament dat hen de heerschappij over de wereld beloofde werd tenietgedaan, doordat zij zich het erfgenaamschap onwaardig maakten door hun religie op te offeren in de hoop op meer voorspoed. Het feit dat men de toevlucht nam tot een imitatie van de westerse moderniteit maakte de Turkse natie kwetsbaar, omdat zij hierdoor haar identiteit verloor, en een slaaf en marionet werd van het westen.
Het gevolg is een afhankelijke positie doordat Turkije koste wat het kost probeert om het westen te behagen. Daarnaast bevindt de Turkse natie zich in een ellendige positie door haar verslaving aan materialisme.
Hoewel volgens de Kemalistische ideologie een mens pas vrij is als de invloed van religie wegvalt, stelt Fethullah Gülen dat het tegenovergestelde het geval is. Door de wegvallende invloed van religie wordt de moderne mens een slaaf van zijn hebzucht en primitieve driften, en van zijn egoïstische medemensen die hem uitbuiten. Het najagen van meer en meer comfort slokt alle energie van de moderne mens op, en ontneemt hem de rust en kalmte die volgens Gülen zijn oorsprong vindt in een religieus leven. Het maakt hem in wetenschappelijk opzicht ook niet objectiever, want de door egoïsme beheerste mens zal de wetenschap manipuleren om haar te gebruiken in dienst van zijn eigen (materiele) belangen.
Wat is volgens Gülen de oplossing? Ook deze oplossing heeft veel weg van de doelen in het Kemalisme, maar de invulling is totaal anders: een nieuwe generatie creëren van mensen die vrij zijn. Niet vrij van de invloed van religie om vrij te kunnen denken, maar vrij door het besef dat zij dienaren van God zijn, die alleen zijn geboden hoeven te gehoorzamen en niet hoeven te buigen voor andere vormen van macht. Vrij omdat zij beseffen dat de kern van geloof het streven naar Gods goedkeuring is, zodat zij zich los kunnen maken van wereldse verlangens. Vrij om zich op een integere wijze met wetenschap bezig te houden, omdat zij hierin niet gemanipuleerd worden door de eigen belangen, zodat zij de wetenschap kunnen inzetten ten bate van de gehele mensheid. Met een bredere kijk op wetenschap, een holistische visie, omdat zowel het boek van de religie als het boek van het universum bij het wetenschappelijke onderzoek wordt geraadpleegd, zodat men tot een dieper inzicht komt.
Actief, niet door het najagen van weelde, maar doordat men streeft naar de goedkeuring van God die verkregen wordt door het liefhebben van alle schepselen omwille van de schepper, zodat men zich bewust wordt van de eigen verantwoordelijkheid ten opzichte van medemens, maatschappij en wereld.
De ‘Nieuwe Mens’
Net zoals het de Kemalistische elite was die in Turkije zijn eigen vorm van modernisering doorvoerde, zo heeft Gülen ook de overtuiging dat de massa’s niet in staat zullen zijn om een verregaande verandering teweeg te brengen in de huidige situatie. Hiervoor is behoefte aan mensen met inzicht, die een voortrekkersfunctie zullen vervullen. ‘Helden’ die trouw zijn aan de eigen culturele en religieuze waarden, maar ook op alle gebieden ontwikkeld en in harmonie met de tijd waarin zij leven. Mensen, die in zichzelf een dialoog gerealiseerd hebben tussen elementen die in de huidige visie op moderniteit als tegenpolen worden voorgesteld: hart en verstand, gevoel en logica. Mensen die gericht zijn op de huidige wereld en tegelijkertijd op de komende.
De ‘Nieuwe Mens’ zoals Fethullah Gülen hem noemt, zet zich, gebruikmakend van al deze elementen, in om een lichtend voorbeeld te worden voor anderen, zowel op maatschappelijk als wetenschappelijk en technologisch terrein. Hij doet dat door gelijktijdig ethische waarden en professionaliteit uit te stralen. Omdat de ‘Nieuwe Mens’ een ‘vredestichter’ is, gaat hij ook de dialoog aan met de rest van de maatschappij, want het is zijn bedoeling om die maatschappij te verenigen rondom gedeelde waarden zoals deugdzaamheid, fatsoen, ijver en behulpzaamheid. Als hij hierin slaagt, zal door dialoog en dienstverlenend voorbeeldschap een voorspoedige en vreedzame samenleving tot stand worden gebracht.
Fethullah Gülen onderkent de waarde van modernisering, secularisme en democratie, maar durft het ook aan om de inhoud ervan ter discussie te stellen.
Als dit lukt in het geval van de Turkse natie, kan zij die voorbeeldfunctie vervullen voor de rest van de wereld, en kan zij laten zien dat de islam oplossingen biedt waar ideologieën falen. In plaats van een ondergeschoven kindje is de Turkse natie dan de voorloper die de hele wereld kan verenigen rondom gedeelde waarden, zodat er uiteindelijk ook een vreedzame wereld ontstaat; niet omdat overtuigingen worden opgedrongen, maar doordat door voorbeeldschap en dienstbaarheid het hart van anderen wordt gewonnen.
De nadruk die Gülen legt op het belang van onderwijs is volledig in lijn met dit streefdoel. Want een ideale gemeenschap, maatschappij of wereld bestaat uit ideale individuen. Ideale individuen ontstaan door zelfontplooiing, maar vooral door het voorbeeld dat ze meekrijgen van een leraar, die kennis en ethische perfectie uitstraalt en zijn leerlingen duidelijk maakt wat de mogelijkheden zijn om dezelfde weg te gaan.
Gülen’s visie in de Nederlandse context
Wat is de relevantie van deze visie van Fethullah Gülen in de Nederlandse context? Wordt hier in Nederland iets mee gedaan? Per slot van rekening lijkt Fethullah Gülen’s visie een alternatief te behelzen voor de vorm van modernisering in Turkije met haar rigoureuze secularisme. Nederland is wat dat betreft een heel liberaal land, dat veel ruimte biedt aan verschillende overtuigingen. Laten we daarbij niet vergeten: dit is ook in Nederland niet zonder slag of stoot gegaan. Invloeden van de Franse revolutie zorgden er voor dat ook Nederland een tijd lang in de ban was van een eenheidsstreven, waarbij koning Willem I de Nederlands Hervormde Kerk de taak toedichtte om onder meer ‘de liefde voor Koning en Vaderland aan te kweken’. Dit heeft veel weg van de handelswijze van het huidige Turkse Directoraat voor Godsdienstzaken, dat er in Turkije voor zorgt dat islam vooral in dienst staat van het nationale bewustzijn.
In Nederland waren het de zogenaamde ‘afgescheidenen’ die zich tegen dit eenheidsstreven afzetten en die overtuigd waren van het feit dat er ‘een afhankelijkheid bestaat van God, die onafhankelijk maakt van de staat’. Vervolgens was Abraham Kuyper een van de mensen die in het geweer kwam tegen pogingen om het christendom uit de publieke sfeer te verdrijven. Hij pleitte tegen uniformiteit in het publieke domein en voor diversiteit: ‘Het publieke domein is van ons allemaal en iedereen mag daarin zijn eigen overtuiging uitspreken’. Sindsdien verzuilde Nederland doordat elke geloofsrichting de kans kreeg om zijn eigen scholen, stichtingen, ziekenhuizen, hulpverleningsorganisaties enzovoorts op te richten.
Wie schetst mijn verbazing, toen ik tijdens mijn onderzoek naar de Gülen-beweging in Nederland ontdekte dat de hokjesgeest, die misschien wel mede door deze achtergrond in Nederland nog steeds aanwezig blijkt te zijn, datgene was waar de mensen die ik interviewde het meest problemen mee leken te hebben.
Natuurlijk, de mensen die ik in Nederland sprak en aangaven dat zij werden geïnspireerd door Fethullah Gülen’s visie, constateerden vanuit die visie ook andere problemen waar de Nederlandse samenleving volgens hen mee te kampen heeft. Er werd gesproken over het kapitalistische systeem, dat de geestelijke voeding en opvoeding van de mensen in Nederland negeert; iets dat zich volgens de geïnterviewden weerspiegelt in het stijgende aantal psychische problemen onder de Nederlandse bevolking, het toenemende aantal scheidingen en het gebrek aan respect voor ouderen, die immers niet meer productief zijn. Maar vooral het gebrek aan openheid en uitwisseling kwam ter sprake, Mensen in Nederland leven langs elkaar heen, geïsoleerd in hun eigen wereldje, zodat er wel veel groepen in een geweldige diversiteit naast elkaar leven, maar niet met elkaar. Een van die groepen is de Turkse gemeenschap.
Tolerantie en dialoog
Wat heeft dit nu met Gülen’s visie te maken? Wel, blijkbaar werd in het gebrek aan tolerantie dat verschillende afzonderlijke groepen vertonen op het moment dat zich een crisis voordoet (11 september bijvoorbeeld) een parallel gezien met de situatie in Turkije. Daar bestaan spanningen tussen verschillende groepen (Koerden, Turkse Soennitische en Alevitische moslims, Armeniërs) doordat de regering een uniforme identiteit aan de bevolking heeft opgelegd: ‘Gij zult Turks zijn en Turks spreken en ons land nooit ofte nimmer verdelen door afwijkende overtuigingen’.
Gülen’s oplossing hiervoor: wees tolerant vanuit een liefde voor God, die zich uit in liefde en behulpzaamheid voor alle schepselen, en ga met elkaar in dialoog om er achter te komen wat voor iedereen belangrijk is, zodat daar samen naar gestreefd kan worden.
In de Nederlandse context lijkt alles in bepaalde opzichten in kannen en kruiken te zijn: er is toch vrijheid van meningsuiting voor iedereen, en ruimte voor iedereen om zichzelf te zijn? Hoewel dit niet het ideaalbeeld van integratie is in de ogen van alle Nederlandse politieke partijen…
Vanuit Gülen’s visie zegt een aantal mensen: denk verder, want het feit dat jullie die eigen identiteit in jullie eigen hokjes beleven, ondermijnt de onderlinge tolerantie en staat een ideaal van dialoog over gezamenlijke problemen en een streven naar gezamenlijke samenwerking rondom gedeelde doelen, dat voor eenheid kan zorgen met behoud van de eigen identiteit, in de weg. Het kennen van de eigen identiteit en het stimuleren van de uitwisseling van de rijkdom is daarom volgens hen van groot belang.
Wat wordt er in Nederland met dit ideaal gedaan? Men is er van overtuigd dat ontwikkeling (tot een volmaakt mens) de eerste prioriteit is, vooral voor bijvoorbeeld de Turkse gemeenschap en de moslims in Nederland, die door hun ontwikkelingsniveau gehinderd worden om aan te haken bij de samenleving. Het ideaal voor de Gülen-beweging is dat deze mensen het eerste gebod uit de Koran gaan verstaan als een opdracht voor henzelf, namelijk: studeer, lees, ontwikkel jezelf door je te verdiepen in het boek van het universum en het boek van de religie, om een mens te worden die zich zowel op het gebied van hart, hoofd als handen ontwikkeld heeft. Ja, ook op het gebied van de handen (het handelen), omdat men de eigen verantwoordelijkheid ten opzichte van de (Nederlandse) samenleving gaat inzien, door een besef van de vergankelijkheid van dit leven en de realiteit van het eeuwige, van het feit dat een mens niet zelf de eigenaar is van zijn eigenschappen, bekwaamheden en talenten, maar een rentmeester die geacht wordt om deze in te zetten in dienst van de mensheid en niet alleen maar van de bevrediging van eigen materiele behoeften. Een ontwikkeling en bewustwording op dit vlak zal dus, ook bij de Turkse en Islamitische Nederlanders, tot behulpzaamheid en dienstbaarheid aan de (Nederlandse) medemens moeten leiden. Vanuit deze positie zullen ze ook hun eigen boodschap beter kwijt kunnen, want participatie en de mogelijkheid om invloed uit te oefenen op de wereld om je heen, zijn twee kanten van dezelfde medaille.
Voorbeeldschap
Het middel om steeds meer mensen hierin te stimuleren? Voorbeeldschap. Het is een terugkerend thema in Gülen’s visie dat ook terug te vinden is bij onafhankelijke stichtingen in Nederland, waar mensen bij betrokken zijn die zich laten inspireren door Gülen’s visie. Rolmodellen en ‘mental coaches’ vind je terug bij de studentenvereniging Cosmicus en bij een aantal educatieve centra in grote steden in Nederland, die Turkse jongeren willen stimuleren om hogerop te komen. Rolmodellen vind je terug bij het Cosmicus College, dat jongeren wil stimuleren om zich te ontwikkelen tot wereldburgers: mensen die over kwaliteiten beschikken die overal ter wereld gewaardeerd worden (zoals behulpzaamheid en altruïsme), die hun eigen identiteit kennen, maar zich ook zo hebben weten te ontwikkelen dat zij die eigen identiteit en hun eigen verhaal kwijt kunnen aan de rest van de wereld, aan mensen met een andere cultuur en een andere levensovertuiging.
Rolmodellen vind je ook terug bij de(ze) krant Zaman, die de participatie van de Turkse Nederlanders wil bevorderen door hen enerzijds op de hoogte te laten zijn van de Nederlandse actualiteit, en hen anderzijds motiveert tot deze participatie door rolmodellen te presenteren: succesvolle Turkse onderneemsters, academici en studentes om te laten zien wat er allemaal mogelijk is.
Door op deze manier actief te zijn, blijkt het voor de mensen die door Fethullah Gülen’s visie geïnspireerd zijn mogelijk om aan te sluiten bij alles wat de Nederlandse samenleving van Turkse moslims verwacht. Neem nu de slagzin van het nieuwe kabinet: Samen werken, samen leven. Het streven van deze mensen sluit hier naadloos bij aan. Dialoog, tolerantie, samenwerking en participatie zijn begrippen die inderdaad universeel gewaardeerd worden. En doordat men zo goed kan aansluiten, heeft men de ruimte om aan deze begrippen een eigen betekenis mee te geven, de eigen stem te laten horen en de eigen identiteit te behouden. Niet alleen om een bestaansrecht te hebben in de Nederlandse maatschappij, maar er zelfs een voorbeeld voor te zijn dat, naar men hoopt, ook door de Nederlanders gevolgd zal worden, zodat ook zij de dialoog met elkaar aangaan en zich niet langer op de eigen belangen richten maar zich in dienstbaarheid en zelfopoffering inzetten voor de medemens.
Als daardoor de verschillende groepen in de Nederlandse samenleving vreedzaam met elkaar gaan samenleven, is bewezen dat dit concept werkt, want Nederland is met al haar diversiteit een afspiegeling van de hele wereld. Dan wordt Nederland het rolmodel, het hoopgevende voorbeeld dat door de rest van de wereld gevolgd kan worden bij het streven naar een vreedzaam samenlevende wereld. En dat alles op basis van universele principes en waarden die, volgens de Gülen-beweging, hun oorsprong vinden in de Islam.
En ik? Hoe denk ik er als Christen over? Die vraag is bij mij telkens weer boven komen borrelen bij het lezen en schrijven over Fethullah Gülen, bij het afnemen en uitwerken van mijn interviews. Wat kan en mag ik hier van vinden?
Ik herken zoveel terug van mijn eigen overtuigingen. Een uniforme maatschappij of wereld conform het model van de natiestaat of de westerse moderniteit is mijn grootste schrikbeeld.
De Turkse en Nederlandse realiteit heeft ook bewezen dat wereld en mensheid er ‘niet op gebouwd’ zijn om uniform te zijn, maar dat ze bestaan bij de gratie van diversiteit. Een samenleving waarin men op kennis en geestelijke waarden is gericht, in plaats van op materiële zaken en persoonlijke belangen, en die gebaseerd is op waardering voor eigen identiteit, uitwisseling en samenwerking, klinkt wat dat betreft vele malen aantrekkelijker.
Liefde, behulpzaamheid en samenwerking zijn inderdaad universele waarden die eerder tot een vreedzaam samenleven zullen leiden dan consumentisme of nationale trots.
Als zodanig spelen deze waarden ook een belangrijke rol in de manier waarop ik als Christen in het leven sta. Alleen zie ik als Christen natuurlijk de Islam niet als de oorsprong van deze principes. Voor mij vinden ze hun ultieme vervulling in Jezus. Neem nou de dienstbaarheid, waarmee je een voorbeeld bent voor anderen. Een universele waarheid is, dat de invloed die dienstbaarheid verschaft vele malen sterker en echter is dan het effect dat macht van bovenaf heeft. Jezus is voor mij het ultieme voorbeeld van Degene die aardse macht afwees en zich, door te kiezen voor het kruis, dienend heeft opgeofferd voor het belang van de mensheid. Voor mij, om er voor te zorgen dat er vrede kwam tussen God en mij, zodat ik met God in dialoog mag gaan. Zodat Hij met Zijn Heilige Geest als ‘mental coach’ in mij kon komen wonen om van mij een nieuwe mens te maken die naar zijn voorbeeld anderen mag dienen.
Het is voor mij moeilijk te begrijpen hoe je een voorbeeld kunt zijn voor anderen vanuit de liefde van God, als je niet eerst zelf gezien hebt wat Gods voorbeeld van liefde voor jou inhoudt Hoe je je op kunt offeren voor het belang van anderen, als je niet eerst ervaren hebt hoe God zijn liefde toont door zich op te offeren voor jou (maar misschien wil iemand mij dat nog wel uitleggen).
Vanuit deze redenering ontgaat mij ook de logica van Christenen die een mooi, groot huis kopen in een rustige wijk, waar ze zich kunnen afsluiten van de rest van de wereld, terwijl moslims zich dienend opofferen voor het heil van de mensheid.
Ik wil dan ook iedereen, ongeacht welke overtuiging hij of zij ook bezit, die zich op de een of andere wijze bedreigd voelt door een mogelijke toename van de invloed van de Gülen-beweging, de islam of wat dan ook, adviseren om het wijze voorbeeld van de Gülen-beweging te volgen. Klaag niet, maar steek je hand in eigen boezem en vraag je af wat je zelf gedaan hebt om je met integriteit in te zetten voor het welzijn van de mensheid. De mensheid zal eerder geneigd zijn om open te staan voor de invloed van degene die deze invloed verdiend heeft.
Zo kan ieders eigen levensvisie de wijze bepalen waarop een visie als die van Fethullah Gülen ontvangen en geïnterpreteerd wordt. Misschien een nieuw interessant onderwerp van onderzoek? Ik ben benieuwd!
- Aangemaakt op .