Kolegjet dhe dialogu ndërmjet qytetërimeve

Një shprehje tjetër e suksesit të këtyre shkollave është edhe veprimtaria në fushën e dialogut ndërqytetërues që buron nga një rreth njerëzish me ndjenja të larta përulësie dhe vetësakrifikimi. Këto shkolla, në stafin e tyre mësimdhënës dhe atë administrativ, përpiqen t’i sjellin njerëzit e feve, të kulturave dhe qytetërimeve të ndryshme drejt një botëkuptimi të përbashkët. Kjo përbën gurin e themelit të dialogut. Nëpërmjet ndërgjegjësimit të njerëzve, të cilët janë të qëndrueshëm përsa i përket vlerave të tyre morale, njerëzore dhe sociale dhe të cilët janë në gjendje ta mirëpresin të ndryshmen, këto shkolla, kanë themeluar një infrastrukturë të përshtatshme për dialogun e ardhshëm ndërqytetërues. Një qenie njerëzore e cila është harmonike me gjithë aspektet e saj të ndryshme kulturore, përbën elementin më themelor të kulturës së pajtimit. Ideja që një person të jetë i hapur ndaj ideve të ndryshme kulturore, sigurisht nuk ka kuptimin e luhatjes apo të largimit nga origjina vetjake. Si dialogu ashtu edhe pajtimi lidhen me një spektër më të gjerë dhe të zakonshëm të hapësirës sociale që i lejon njerëzit të jetojnë bashkarisht përmes respektit reciprok, pa mohuar themelet e ekzistencës së secilit prej tyre. Në të kundërt, ai nuk përbën një aktivitet me pjesëmarrje të plotë. Në këtë aspekt, përpunimi ekonomik dhe social sikurse edhe asimilimi kulturor janë në kundërshtim me qëllimin e dialogut dhe të pajtimit.

Pavarësisht diversiteteve tona, ne jemi të hapur ndaj një rrjeti të përshtatshëm marrëdhëniesh të diktuar nga procesi i “globalizimit.” Globalizmi në çdo aspekt ka sjellë dhe ka akumuluar pluralizëm duke bërë që “tjetri” që ka përftuar gjithmonë tërësinë e frikave tona, të vijë në prag të sistemit tonë tradicional fetaro-kombëtar. Direkt dhe indirekt ky proces ka ndikuar tek ne dhe ka prekur çdo aspekt të marrëdhënieve tona sociale. Ne duhet t’i ripërcaktojmë aspektet e ndryshme kulturore, nëpërmjet ndërtimit të një platforme frytdhënëse, pa imponim, pa kriza apo konflikte. Jo vetëm në kuptimin politik dhe etnik, por edhe kulturor dhe social, Anadolli ka përbërë gjithmonë një mozaik qytetërimesh. E ndërsa koncepti i mozaikut, natyrisht që të sjell në mendje një ndjenjë ankthi politik dhe ideologjik, Anadolli është realisht edhe një nga rajonet e rralla gjeografike që ka mbështetur gjithmonë në historinë e saj kulturën e dialogut. Përsa i përket dialogut dhe tolerancës, njerëz të tillë të mençur si Ahmed Jesevi, Mevlana Rumi dhe Junus Emre, të cilët e mishëruan dialogun dhe tolerancën në të gjithë përvojën e tyre jetësore, shërbejnë si burime prej të cilëve kolegjet e lartpërmendura mund të përfitojnë frymëzim dhe udhërrëfim. Nga ana e jashtme, kolegjet ushqehen prej këtyre burimeve. Ata e mbartin këtë shpirt ngado që shkojnë me numrin e tyre të madh të mësuesve. Kjo është arsyeja përse disa njerëz e përkufizojnë këtë lëvizje si manifestimin e humanizmit bashkëkohor turk.

Në Perëndim, shumë njerëz e kanë lidhur këtë lëvizje me bazat e Sufizmit turk. Ndërkohë, as “Sufizmi” e as “humanizmi” nuk i përkufizojnë kolegjet plotësisht siç duhet. Është e vërtetë se vetësakrifikimi, sinqeriteti dhe vlerat njerëzore të mbinatyrshme, përfshihen nga motivi Sufi dhe humanist.[1] Megjithatë, sistemi edukativ i kolegjeve, është i orientuar drejt një segmenti më të gjerë të shoqërisë si dhe drejt themeleve të dijes. Nga ana tjetër, si idealet Sufi ashtu edhe humanizmi kanë rrënjë më të ngushta dhe më statike. Në përgjithësi, Sufizmi paraqet një qëndrim përjashtues ndaj botës materiale dhe progresit teknologjik. Në këtë kuptim, ai vendos një marrëdhënie të njëanshme ndërmjet lëndës dhe shpirtit. Ndërsa përsa i përket humanizmit, ai paraqet një vullnet të dobët dhe të brishtë ndaj proceseve sociale; qeniet njerëzore shfaqin një qëndrim pasiv ndaj shoqërisë dhe ngjarjeve të ndryshme. Në sistemin edukativ të këtyre shkollave, një person shihet si pjesëmarrës aktiv në proceset sociale. Shkollat i përkasin një modeli që vendos balancën ndërmjet botës materiale dhe shpirtërore, pa e zvogëluar ndonjërën në dëm të tjetrës, në mënyrë që të ndërtojë një model aktiv, i tillë që është në gjendje të mbartë përgjegjësinë e dialogut kulturor dhe shoqëror.

Përtej çdo dyshimi, shumë gjëra mund të shihen të lidhura me rrënjët filozofike dhe ideologjike të shkollave. Ne duhet të mbajmë parasysh faktin se ndeshemi me një sistem që e vendos veprimin përpara ideve dhe qëllimeve intelektuale. Unë e ndjej nevojën ta theksoj këtë pikë për shkak se spekulimet intelektuale dhe mendore si dhe përkufizimet e gabuara, shpesh paraqesin rrezikun e mosshoqërimit me praktikën. Në një kontur ideologjik apo mendor, qëndrimi shoqëror i lëvizjes mund të sjellë një impakt aq të gjerë sa t’i kapërcejë edhe kufijtë e këtij konturi. Një kontur filozofik, i ravijëzuar sot, mund të mos funksionojë nesër, meqenëse praktikat e jetës shoqërore mund të sjellin zhvillime të reja. Prandaj, është më e arsyeshme t’i shikojmë aktivitetet edukative të kësaj lëvizjeje më fort nën dritën e praktikës shoqërore, sesa përmes këndvështrimit të ngushtë të koncepteve, të dizenjuara hollë, dhe pikëpamjeve të ngrira filozofike dhe ideologjike.

[1] Për një analizë të dobishme shih Zeki Saritoprak, “Fethullah Gylen: Një Sufi me Rrugën e Tij.” Në Islami Turk dhe Shteti Laik: Lëvizja Gylen, botuar nga Hakan Yavuz dhe John Esposito, NY: Syracuse University Press, 2003.